Εφαρμογή της οδηγίας για το πόσιμο νερό: παρά τη βελτίωση της ποιότητας του νερού και της πρόσβασης σε αυτό στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές επενδυτικές ανάγκες

Σύνοψη

Η οδηγία για το πόσιμο νερό

I

Το νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή στον πλανήτη μας. Τα οικοσυστήματα, η κοινωνία και η οικονομία μας χρειάζονται καθαρό πόσιμο νερό σε επαρκείς ποσότητες για να ευδοκιμήσουν. Η προστασία της υγείας των πολιτών της ΕΕ μέσω της πρόσβασης σε ασφαλές πόσιμο νερό αποτελεί εδώ και δεκαετίες συνιστώσα της πολιτικής της ΕΕ. Η ΕΕ έχει εγκρίνει από το 1975 νομοθεσία για τα ύδατα που αποσκοπεί στην προστασία των καταναλωτών και των χρηστών του νερού από επιβλαβείς επιπτώσεις. Το 1980 εγκρίθηκε οδηγία σχετικά με τα πρότυπα ποιότητας για το νερό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση, γνωστή ως «οδηγία για το πόσιμο νερό», η οποία τροποποιήθηκε το 1998. Η εν λόγω οδηγία τελεί επί του παρόντος υπό αναθεώρηση.

Πώς διενεργήσαμε τον έλεγχό μας

II

Στο πλαίσιο του ελέγχου μας αξιολογήθηκε κατά πόσον οι δράσεις της ΕΕ βελτίωσαν την ασφαλή πρόσβαση των πολιτών σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία. Ειδικότερα, εξετάσαμε κατά πόσο πληρούνται οι απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό, αν τα συγχρηματοδοτηθέντα από το ΕΤΠΑ/ΤΣ έργα που εξετάστηκαν βελτίωσαν την ποιότητα του πόσιμου νερού και την πρόσβαση σε αυτό, καθώς και αν τα έσοδα που παράγονται και η πρόσθετη εθνική δημόσια χρηματοδότηση επαρκούν για να διασφαλιστούν η συντήρηση και η βιωσιμότητα των χρηματοδοτηθεισών από την ΕΕ επενδύσεων σε υποδομές ύδρευσης.

III

Τα κεφάλαια που διατέθηκαν από το ΕΤΠΑ/ΤΣ για τη διαχείριση και την παροχή πόσιμου νερού κατά το διάστημα μεταξύ 2007 και 2020 στα εν λόγω τρία κράτη μέλη ανέρχονται σε 3,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Ο έλεγχος κάλυψε την περίοδο από την προσχώρηση των κρατών μελών στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στην ΕΕ έως το τέλος του 2016.

Τι διαπιστώσαμε

IV

Συνολικά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η πρόσβαση των πολιτών σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας και η παροχή του βελτιώθηκαν στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στις σημαντικές επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια με συγχρηματοδότηση από το ΕΤΠΑ και το ΤΣ. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη περιοχές που υδροδοτούνται από το δημόσιο δίκτυο διανομής, στις οποίες το νερό δεν συμμορφώνεται πλήρως με τα πρότυπα της ΕΕ που ορίζονται στην οδηγία για το πόσιμο νερό του 1998. Επιπλέον, απαιτούνται σημαντικές περαιτέρω εθνικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις προκειμένου να διασφαλιστεί τόσο η πρόσβαση όλων των πολιτών σε καλής ποιότητας νερό στα εν λόγω κράτη μέλη όσο και η κατάλληλη συντήρηση των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ επενδύσεων σε εγκαταστάσεις υδροδότησης.

Τι συνιστούμε

V

Η Επιτροπή πρέπει:

1. να παρακολουθήσει τη συνέχεια που δίνεται όταν διαπιστώνονται ελλείψεις στην παρακολούθηση από πλευράς του κράτους μέλους βάσει των υφιστάμενων εκθέσεων και να μεριμνήσει για την εφαρμογή των απαιτήσεων της οδηγίας για το πόσιμο νερό στον τομέα αυτό·
2. στο πλαίσιο της εν εξελίξει αναθεώρησης της οδηγίας για το πόσιμο νερό, να αντιμετωπίσει κατά τρόπο αναλογικό τα εξής ζητήματα:
   1. καλύτερη ενημέρωση της Επιτροπής από τα κράτη μέλη σχετικά με παρεκκλίσεις όσον αφορά μικρές ζώνες παροχής νερού,
   2. επέκταση των απαιτήσεων υποβολής στοιχείων στις μικρές ζώνες παροχής νερού,
   3. τακτική υποβολή στοιχείων προκειμένου να διασφαλίζεται ότι συλλέγονται επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με τη συμμόρφωση με την οδηγία για το πόσιμο νερό από τα κράτη μέλη. Η Επιτροπή πρέπει να εξετάσει επιλογές όπως τη χρήση εναλλακτικών εργαλείων ΤΠ (π.χ. συλλογή δεδομένων από τις εθνικές διοικήσεις), προκειμένου να διευκολυνθεί και να επιταχυνθεί η διαδικασία υποβολής στοιχείων και να διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα επικαιροποιημένων πληροφοριών,
   4. βελτίωση των απαιτήσεων για την παροχή κατάλληλων και επικαιροποιημένων πληροφοριών σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης·στους καταναλωτές,
3. να στηρίξει τα κράτη μέλη στην προώθηση δράσεων που αποσκοπούν στη μείωση των απωλειών νερού. Αυτό θα μπορούσε, παραδείγματος χάριν, να επιτευχθεί μέσω της συμπερίληψης της μείωσης των απωλειών νερού στο πεδίο που καλύπτει η χρηματοδότηση της ΕΕ στον τομέα των υποδομών ύδρευσης, ή μέσω της ενίσχυσης της διαφάνειας όσον αφορά τις απώλειες νερού.

VI

Τα κράτη μέλη οφείλουν:

1. να επιβάλλουν για όλα τα έργα υποδομών ύδρευσης την απαίτηση ένα από τα κριτήρια επιλογής τους να είναι ο σχεδιασμός για την επίτευξη ορισμένου επιπέδου μείωσης των απωλειών νερού, ο οποίος να καθιστά δυνατή την επίτευξη των εθνικών στόχων·
2. να μεριμνούν ώστε τα τιμολόγια ύδρευσης να εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα των υποδομών ύδρευσης, συμπεριλαμβανομένων της συντήρησης και της ανανέωσής τους·
3. να εξετάζουν, εφόσον κρίνεται αναγκαίο, το ενδεχόμενο οικονομικής ή άλλης στήριξης των νοικοκυριών εκείνων για τα οποία το κόστος των υπηρεσιών ύδατος υπερβαίνει τις οικονομικές δυνατότητές τους, διασφαλίζοντας παράλληλα την πλήρη κάλυψη του κόστους στο πλαίσιο της τιμολογιακής πολιτικής.

Εισαγωγή

Η οδηγία της ΕΕ για το πόσιμο νερό

01

Το νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή στον πλανήτη μας. Τα οικοσυστήματα, η κοινωνία και η οικονομία μας χρειάζονται καθαρό πόσιμο νερό σε επαρκείς ποσότητες για να ευδοκιμήσουν. Η προστασία της υγείας των πολιτών της ΕΕ μέσω της πρόσβασης σε ασφαλές πόσιμο νερό αποτελεί εδώ και δεκαετίες συνιστώσα της πολιτικής της ΕΕ. Η ΕΕ έχει εγκρίνει από το 1975 νομοθεσία για τα ύδατα που αποσκοπεί στην προστασία των καταναλωτών και των χρηστών του νερού από επιβλαβείς επιπτώσεις. Η διασφάλιση υψηλής ποιότητας και ασφαλούς εφοδιασμού με νερό για όλους τους Ευρωπαίους είναι επίσης αναπόσπαστο μέρος της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ¹.

02

Μια πρώτη οδηγία για την ποιότητα του πόσιμου νερού στα κράτη μέλη εγκρίθηκε το 1975². Ακόμη μια οδηγία σχετικά με τα πρότυπα ποιότητας για το νερό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση είναι η «οδηγία για το πόσιμο νερό», που αποσκοπεί στην προστασία της ανθρώπινης υγείας από τις επιζήμιες συνέπειες κάθε είδους μόλυνσης προερχόμενης από το νερό ανθρώπινης κατανάλωσης (βλέπε πλαίσιο 1). Εγκρίθηκε το 1980³ και εν συνεχεία τροποποιήθηκε το 1998⁴. Η εν λόγω οδηγία τελεί επί του παρόντος υπό αναθεώρηση.

03

Η οδηγία προβλέπει τη δυνατότητα των κρατών μελών να αποκλίνουν προσωρινά από τα απαιτούμενα πρότυπα όσον αφορά την ποιότητα του νερού μέσω παρέκκλισης. Οι παρεκκλίσεις αυτές μπορούν να έχουν διάρκεια έως τρία έτη, η οποία μπορεί να παραταθεί δύο φορές (κατά τρία επιπλέον έτη ανά παράταση).

Μηχανισμός παρακολούθησης και σύνταξης εκθέσεων

04

Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να ορίσουν ζώνες παροχής νερού και κατάλληλα προγράμματα παρακολούθησης, σύμφωνα με τις ελάχιστες απαιτήσεις που καθορίζονται στην οδηγία για το πόσιμο νερό⁵. Στην οδηγία για το πόσιμο νερό γίνεται διάκριση μεταξύ:

• ζωνών παροχής νερού που παρέχουν περισσότερα από 1 000 m³ πόσιμου νερού ημερησίως κατά μέσο όρο ή εξυπηρετούν περισσότερα από 5 000 άτομα, γνωστών ως «μεγάλες ζώνες παροχής νερού» (μεγάλες ΖΠΝ),
• ζωνών παροχής νερού που παρέχουν λιγότερα από 1 000 m³ πόσιμου νερού ημερησίως κατά μέσο όρο ή εξυπηρετούν λιγότερα από 5 000 άτομα, γνωστών ως «μικρές ζώνες παροχής νερού» (μικρές ΖΠΝ) και
• ζωνών παροχής νερού με παροχή κάτω των 10 m³ ημερησίως κατά μέσο όρο ή που εξυπηρετούν λιγότερα από 50 άτομα, γνωστών ως «πολύ μικρές ζώνες παροχής νερού».

05

Επιπλέον, η οδηγία για το πόσιμο νερό υποχρεώνει τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν την πρόσβαση των καταναλωτών σε επικαιροποιημένες πληροφορίες⁶ και να δημοσιεύουν ανά τριετία έκθεση σχετικά με την ποιότητα του νερού που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση, η οποία να καλύπτει τα τρία προηγούμενα έτη. Οι εν λόγω εκθέσεις πρέπει να δημοσιεύονται πριν από το τέλος του ημερολογιακού έτους που έπεται της περιόδου στην οποία αναφέρονται και να διαβιβάζονται στην Επιτροπή εντός δύο μηνών από τη δημοσίευσή τους.

06

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) συλλέγει τα στοιχεία σχετικά με την ποιότητα του νερού από τα κράτη μέλη για λογαριασμό της Επιτροπής μέσω ενός ηλεκτρονικού εργαλείου υποβολής στοιχείων⁷. Ο ΕΟΠ είναι επίσης υπεύθυνος για τον έλεγχο της ποιότητας των πληροφοριών που περιέχονται στη βάση δεδομένων και καταρτίζει εθνικές βάσεις δεδομένων, οι οποίες εν συνεχεία επαληθεύονται από τα κράτη μέλη. Με βάση τα στοιχεία αυτά, η Επιτροπή δημοσιεύει συγκεφαλαιωτική έκθεση σχετικά με την ποιότητα του νερού που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση στην Ένωση συνολικά εντός εννέα μηνών από την παραλαβή των εκθέσεων των κρατών μελών.

07

Στην εν λόγω έκθεση, που αποτελεί το κύριο εργαλείο για τη διαπίστωση της μη συμμόρφωσης με τις παραμετρικές τιμές που ορίζονται στην οδηγία για το πόσιμο νερό, κάθε κράτος μέλος πρέπει να παρουσιάζει στοιχεία σχετικά με την ποιότητα του νερού σε κάθε μεγάλη ΖΠΝ. Η υποβολή στοιχείων για τις μικρές ΖΠΝ είναι προαιρετική. Τα κράτη μέλη μπορούν να εξαιρούν από τις διατάξεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό τις πολύ μικρές ζώνες παροχής νερού, ήτοι πολύ μικρές μεμονωμένες πηγές με παροχή κάτω των 10 m³ ημερησίως κατά μέσο όρο ή που εξυπηρετούν λιγότερα από 50 άτομα.

Η ποιότητα του πόσιμου νερού στην ΕΕ

08

Στο πλαίσιο της απαίτησης της οδηγίας για το πόσιμο νερό για αξιολόγηση της ποιότητας του πόσιμου νερού, διενεργούνται ετησίως στα κράτη μέλη αρκετά εκατομμύρια αναλύσεις. Παραδείγματος χάριν, κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς 2011-2013 διενεργήθηκαν 4,1 εκατομμύρια αναλύσεις για τις μικροβιολογικές παραμέτρους, 7,1 εκατομμύρια για τις χημικές παραμέτρους και 17,5 εκατομμύρια για τις ενδεικτικές παραμέτρους (βλέπε πλαίσιο 1). Εάν το 99 % τουλάχιστον του συνόλου των αναλύσεων που πραγματοποιούνται σε ένα δεδομένο έτος ανταποκρίνεται στο δεδομένο πρότυπο, το κράτος μέλος θεωρείται ότι συμμορφώνεται με την παραμετρική τιμή που ορίζεται στην οδηγία για το πόσιμο νερό.

09

Στην περίπτωση των ενδεικτικών παραμέτρων, η υπέρβαση της τιμής ενός προτύπου δεν σημαίνει απαραιτήτως μη συμμόρφωση με την οδηγία για το πόσιμο νερό, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό δεν συνεπάγεται άμεση απειλή για την ανθρώπινη υγεία. Παρόλο, όμως, που οι περισσότερες ενδεικτικές παράμετροι δεν συνιστούν άμεση απειλή για την ανθρώπινη υγεία, ενδέχεται να επηρεάσουν έμμεσα την ποιότητα του νερού μέσω της αλλοίωσης της όψης, της γεύσης ή της οσμής του και, ως εκ τούτου, να επηρεάσουν την αποδοχή του από τον καταναλωτή. Παραδείγματος χάριν, το κατώτατο όριο που καθορίζεται στην οδηγία για το πόσιμο νερό για τον σίδηρο είναι 200 µg/l. Σε περίπτωση συγκέντρωσης σιδήρου 300 µg/l, το νερό έχει αισθητή γεύση και αποκτά χρώμα και θολερότητα και, κατά συνέπεια, δεν αρέσει στους καταναλωτές. Ωστόσο, η τιμή-όριο με γνώμονα την υγεία είναι 2 000 μg/l, και άρα πολύ υψηλότερη από αυτή που αποδέχονται στην πραγματικότητα οι καταναλωτές. Οι ενδεικτικές παράμετροι ενδέχεται επίσης να επηρεάζουν τη σωστή επεξεργασία. Παραδείγματος χάριν, η παρουσία οργανικής ύλης ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα ανεπαρκή απολύμανση.

10

Σε γενικές γραμμές, η ποιότητα του πόσιμου νερού στην ΕΕ είναι καλή⁸. Ειδικότερα, η μεγάλη πλειονότητα των μεγάλων ζωνών παροχής νερού (μεγάλες ΖΠΝ) εμφανίζει υψηλό βαθμό συμμόρφωσης με τις μικροβιολογικές και χημικές παραμέτρους που ορίζονται στην οδηγία για το πόσιμο νερό (βλέπε λεπτομερή στοιχεία στον πίνακα 1). Επιπλέον, η συνολική συμμόρφωση στην ΕΕ βελτιώθηκε σημαντικά σε σύγκριση με την περίοδο αναφοράς 2008-2010⁹.

Πίνακας 1

Κράτη μέλη¹ και ποσοστό συμμόρφωσης

	2008-2010	2011-2013
Συνολικό ποσοστό συμμόρφωσης με τις μικροβιολογικές παραμέτρους
> 99 %	23	27
95 % < X < 99 %	4	-
< 95 %	-	-
Συνολικό ποσοστό συμμόρφωσης με τις χημικές παραμέτρους
> 99 %	11	26
95 % < X < 99 %	11	12
< 95 %	5	-
Συνολικό ποσοστό συμμόρφωσης με τις ενδεικτικές παραμέτρους
> 99 %	7	21
95 % < X < 99 %	10	53
< 95 %	10	14

11

Όσον αφορά τις μικρές ΖΠΝ (που εξυπηρετούν περίπου 65 εκατομμύρια άτομα στην ΕΕ συνολικά), το μέσο ποσοστό συμμόρφωσης για την περίοδο αναφοράς 2011-2013 υπερέβαινε το 98 %¹⁰. Το συνολικό αυτό ποσοστό υποδεικνύει πρόοδο σε σύγκριση με την περίοδο αναφοράς 2008-2010, κατά την οποία κατά μέσο όρο μόνο το 59 % περίπου του συνόλου των μικρών ΖΠΝ συμμορφωνόταν πλήρως με τις απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό¹¹. Για την περίοδο 2008-2010, όλα τα κράτη μέλη με την εξαίρεση της Τσεχικής Δημοκρατίας υπέβαλαν στοιχεία για τις μικρές ΖΠΝ. Για την περίοδο αναφοράς 2011-2013, ωστόσο, μόλις το ήμισυ περίπου των κρατών μελών (που αντιστοιχεί σε περίπου 34,6 εκατομμύρια καταναλωτές που εξυπηρετούνται από μικρές ΖΠΝ) παρέσχε στοιχεία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η υποβολή στοιχείων για τις μικρές ΖΠΝ δεν είναι υποχρεωτική.

12

Οι αδυναμίες στην παρακολούθηση των μικρών ΖΠΝ αναγνωρίστηκαν και στο πλαίσιο του 7ου προγράμματος δράσης για το περιβάλλον (ΠΔΠ), στο οποίο ζητείται επίταση των προσπαθειών για την εφαρμογή της οδηγίας για το πόσιμο νερό, ιδίως δε στην περίπτωση των μικρών ΖΠΝ¹².

Απώλειες των συστημάτων υδροδότησης

13

Ένα σημαντικό πρόβλημα που επηρεάζει την παροχή πόσιμου νερού είναι το υψηλό ποσοστό φυσικών απωλειών νερού, το οποίο οφείλεται κυρίως σε διαρροές των δικτύων διανομής που δεν συντηρούνται σωστά ή χρήζουν ανανέωσης. Το ποσοστό των απωλειών νερού υπολογίζεται ως ο λόγος του μη τιμολογούμενου νερού προς τη συνολική ποσότητα νερού που εισέρχεται στο δίκτυο ύδρευσης.

14

Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύθηκαν το 2014 σχετικά με την περίοδο 2008-2010, στα μισά περίπου κράτη μέλη ποσοστό άνω του 20 % του καθαρού πόσιμου νερού χάνεται στο δίκτυο διανομής, πριν καταλήξει στη βρύση των καταναλωτών, ενώ σε ορισμένα κράτη μέλη το ποσοστό αυτό φτάνει το 60 %¹³. Για την περίοδο 2011-2013, σε αντίθεση με την περίοδο που προηγήθηκε, ούτε η συγκεφαλαιωτική έκθεση ούτε οι εκθέσεις των κρατών μελών παρείχαν στοιχεία σχετικά με τις απώλειες νερού.

15

Η μείωση των απωλειών έχει μεγάλη σημασία από περιβαλλοντική άποψη (εξοικονόμηση πόρων) και επηρεάζει ουσιαστικά τις επιδόσεις των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας στον τομέα της ύδρευσης. Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» αποδίδει ιδιαίτερη έμφαση στην αποδοτικότητα των πόρων, και αυτό συνεπάγεται αύξηση της αποδοτικότητας των υδάτινων πόρων, με πρόσθετα οφέλη τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας για την επεξεργασία και τη μεταφορά του νερού και τη μείωση των λογαριασμών του νερού και των απωλειών νερού¹⁴. Επίσης, στο 7ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον υπογραμμίζεται η ανάγκη να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα μέσω της ανανέωσης των υποδομών¹⁵.

Η χρηματοδότηση της ΕΕ προέρχεται κυρίως από το ΕΤΠΑ και το ΤΣ

16

Η βασική πηγή χρηματοδότησης υποδομών ύδρευσης από την ΕΕ είναι τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία (ΕΔΕΤ). Συγκεκριμένα, έργα έχουν χρηματοδοτηθεί μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και του Ταμείου Συνοχής (ΤΣ).

17

Πολλά έργα στον τομέα του πόσιμου νερού συνδυάζονται με έργα στον τομέα της επεξεργασίας λυμάτων¹⁶. Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, περισσότερα από 7,3 δισεκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν σε έργα στον τομέα του πόσιμου νερού. Από το ποσό αυτό, περίπου 4 δισεκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν στα κράτη μέλη της ΕΕ των 13. Για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, τα συνολικά κονδύλια για το πόσιμο νερό ανέρχονται σε 4,7 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου, εκ των οποίων περίπου 3,4 δισεκατομμύρια ευρώ προορίζονται για τα κράτη μέλη της ΕΕ των 13 (βλέπε παράρτημα Ι).

Πρόσβαση σε πόσιμο νερό

18

Το επίπεδο διαθεσιμότητας ασφαλούς πόσιμου νερού σε ολόκληρη την ΕΕ είναι υψηλό. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν περιφέρειες που δεν εξασφαλίζουν την πρόσβαση των πολιτών σε υπηρεσίες ύδρευσης. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat¹⁷, το ποσοστό του πληθυσμού που είναι συνδεδεμένο με το δημόσιο δίκτυο ύδρευσης διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Το χαμηλότερο ποσοστό καταγράφεται στη Ρουμανία, όπου μόλις το 62 % του πληθυσμού είναι συνδεδεμένο με το δημόσιο δίκτυο ύδρευσης (βλέπε γράφημα 1). Στο παράρτημα II παρέχονται γενικές πληροφορίες για τις πηγές πόσιμου νερού στην ΕΕ.

19

Τον Δεκέμβριο του 2013, η πρωτοβουλία ευρωπαίων πολιτών «Right2Water», συγκέντρωσε σχεδόν 1,9 εκατομμύρια υπογραφές πολιτών από το σύνολο των κρατών μελών. Η πρωτοβουλία αυτή κάλεσε την Επιτροπή να προτείνει νομοθεσία «για την εφαρμογή του ανθρώπινου δικαιώματος στο νερό και την αποχέτευση, όπως αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη, καθώς και για την προώθηση της παροχής νερού και αποχέτευσης ως βασικών δημόσιων υπηρεσιών για όλους»¹⁸. Το 2014 η Επιτροπή δημοσίευσε την αξιολόγησή της σχετικά με τη στήριξη που παρείχε ήδη η ΕΕ για την εξασφάλιση πόσιμου νερού καλής ποιότητας και ενθάρρυνε τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν την πρόσβαση όλων των πολιτών της ΕΕ σε ένα ελάχιστο επίπεδο ύδρευσης¹⁹.

Η τιμολόγηση του νερού

20

Οι αρχές που πρέπει να εφαρμόζονται κατά τον καθορισμό των τιμολογίων ύδρευσης, δηλαδή η κάλυψη του κόστους και η οικονομική προσιτότητα των υπηρεσιών ύδρευσης, ορίζονται στην οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα²⁰ του 2000. Στην πράξη, τα τιμολόγια πρέπει να καλύπτουν τουλάχιστον τις λειτουργικές δαπάνες και το κόστος συντήρησης, καθώς και σημαντικό μέρος της απόσβεσης των στοιχείων ενεργητικού, ώστε να συμβάλλουν στη βιωσιμότητα των υποδομών ύδρευσης.

21

Ταυτόχρονα, σε κοινωνικό επίπεδο, οι υπηρεσίες ύδρευσης πρέπει να είναι προσιτές στους καταναλωτές. Κατά τον καθορισμό των τιμολογίων ύδρευσης, τα κράτη μέλη έχουν την ευχέρεια να λαμβάνουν υπόψη τον κοινωνικό, περιβαλλοντικό και οικονομικό αντίκτυπο, προκειμένου να διασφαλίζουν την οικονομική προσιτότητα των υπηρεσιών ύδρευσης. Στις κατευθυντήριες οδηγίες της Επιτροπής αναφέρεται ως συνήθως αποδεκτό ποσοστό προσιτότητας το 4 % του εισοδήματος των νοικοκυριών, δηλαδή ο συνολικός λογαριασμός νερού (πόσιμο νερό και λύματα) μπορεί να αντιστοιχεί στο 4 % του εισοδήματος ενός νοικοκυριού²¹.

Προηγούμενοι έλεγχοι του ΕΕΣ και άλλες πρόσφατες μελέτες σχετικά με την πολιτική υδάτων

22

Τα τελευταία χρόνια δημοσιεύσαμε αρκετές εκθέσεις σχετικά με την πολιτική υδάτων και τις επενδύσεις της ΕΕ σε υποδομές πόσιμου νερού και επεξεργασίας λυμάτων²². Στο παράρτημα ΙΙ παρουσιάζονται συνοπτικά τα κύρια συμπεράσματά τους.

23

Τον Μάιο του 2015, η Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δημοσίευσε έκθεση σχετικά με την οδηγία για το πόσιμο νερό²³.

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

24

Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου ελέγχου αξιολογήσαμε κατά πόσον οι δράσεις της ΕΕ βελτίωσαν την ασφαλή πρόσβαση των πολιτών σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία. Ειδικότερα, εξετάσαμε αν:

• πληρούνται οι απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό·
• τα εξετασθέντα έργα που χρηματοδοτήθηκαν από το ΕΤΠΑ/ΤΣ είχαν ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητας του πόσιμου νερού και της πρόσβασης σε αυτό·
• τα έσοδα που παράγονται και η συμπληρωματική εθνική δημόσια χρηματοδότηση επαρκούν για να διασφαλίσουν τη συντήρηση και τη βιωσιμότητα των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ επενδύσεων σε υποδομές παροχής πόσιμου νερού.

25

Αποφασίσαμε να επικεντρωθούμε στα κράτη μέλη της ΕΕ των 13, διότι ήδη το 2010 δημοσιεύσαμε ειδική έκθεση με αντικείμενο το πόσιμο νερό κατά την περίοδο προγραμματισμού 2000-2006, η οποία εστίαζε στα κράτη μέλη της ΕΕ των 15²⁴. Η επιλογή των κρατών μελών βασίστηκε κυρίως στο ύψος των κονδυλίων της ΕΕ που τους διατέθηκαν κατά το διάστημα 2007-2020 (3,7 δισεκατομμύρια ευρώ), τα οποία αντιστοιχούν περίπου στο 50 % των συνολικών κονδυλίων της ΕΕ για τη διαχείριση και την παροχή πόσιμου νερού στα κράτη μέλη της ΕΕ των 13 (βλέπε παράρτημα Ι), στην περιορισμένη πρόσβαση σε πόσιμο νερό (στην περίπτωση της Ρουμανίας), καθώς και στο υψηλό επίπεδο απωλειών νερού που αναφέρθηκαν κατά την περίοδο 2008-2010.

26

Ο έλεγχος βασίστηκε σε στοιχεία που παρασχέθηκαν από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη. Ειδικότερα, διενεργήθηκε μέσω:

• συνεντεύξεων με εκπροσώπους της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης·
• αναλυτικής επισκόπησης της σχετικής τεκμηρίωσης της ΕΕ και των κρατών μελών.
• συνεντεύξεων με εκπροσώπους του υπουργείου περιβάλλοντος, του υπουργείου υγείας, της διαχειριστικής αρχής, των ρυθμιστικών φορέων, κ.ο.κ. των επιλεγέντων κρατών μελών·
• επισκέψεων και επισκοπήσεων εννέα έργων του ΕΤΠΑ/ΤΣ (τριών σε καθένα από τα τρία κράτη μέλη όπου πραγματοποιήθηκε επίσκεψη), συμπεριλαμβανομένης της σχετικής τεκμηρίωσης, όπως αιτήσεις, συμφωνίες επιχορήγησης, εκθέσεις και άλλα έγγραφα σχετικά με την εκτέλεση των έργων·
• συνεντεύξεων με εκπροσώπους επιχειρήσεων ύδρευσης, δικαιούχων έργων και διαχειριστικών αρχών των εννέα έργων που εξετάστηκαν.

27

Τα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ στον τομέα του πόσιμου νερού που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του εν προκειμένω ελέγχου καλύπτουν όλες τις πτυχές των υποδομών που συνδέονται με τον κύκλο του πόσιμου νερού. Περιλαμβάνουν τη δημιουργία ή την αποκατάσταση ταμιευτήρων (βλέπε φωτογραφία 1) και μονάδων επεξεργασίας (βλέπε φωτογραφία 2), την αποθήκευση και μεταφορά μέσω αγωγών (βλέπε φωτογραφία 3) και αντλιοστασίων. Τα επιλεγέντα έργα συγκαταλέγονταν στο σύνολό τους μεταξύ των 20 έργων που είχαν λάβει, σε κάθε κράτος μέλος, την υψηλότερη συγχρηματοδότηση από την ΕΕ κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013 και επελέγησαν προκειμένου να φωτίσουν βασικές πτυχές της εκπλήρωσης των στόχων της οδηγίας για το πόσιμο νερό, καθώς και ζητήματα σχετικά με την πρόσβαση, τις απώλειες και την ποιότητα του νερού.

28

Ο έλεγχος κάλυψε την περίοδο από την προσχώρηση στην ΕΕ των κρατών μελών στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη έως το τέλος του 2016.

Παρατηρήσεις

Η οδηγία για το πόσιμο νερό του 1998 είχε ως επί το πλείστον εφαρμοστεί μέχρι το τέλος του 2016

29

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να επιτύχει τους στόχους πολιτικής της εάν τα κράτη μέλη δεν εφαρμόζουν αποτελεσματικά το ενωσιακό δίκαιο στην επικράτειά τους. Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την ακριβή μεταφορά των οδηγιών στο εθνικό τους δίκαιο εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας. Επιπλέον, είναι υπεύθυνα για την ορθή εφαρμογή και υλοποίηση του συνόλου της νομοθεσίας της ΕΕ²⁵. Η Επιτροπή είναι αρμόδια να παρακολουθεί τις προσπάθειες των κρατών μελών και να διασφαλίζει τη συμμόρφωση με το δίκαιο της ΕΕ, μεταξύ άλλων κινώντας επίσημες νομικές διαδικασίες²⁶.

30

Η βασική νομοθετική πράξη της ΕΕ σχετικά με την ποιότητα του πόσιμου νερού είναι η οδηγία για το πόσιμο νερό. Ως εκ τούτου, αξιολογήσαμε κατά πόσον:

• τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη μετέφεραν σωστά την οδηγία για το πόσιμο νερό στα εθνικά νομικά τους πλαίσια και συμμορφώθηκαν με τις απαιτήσεις της·
• το σύνολο των καταναλωτών στα κράτη μέλη όπου πραγματοποιήθηκε επίσκεψη έχει πρόσβαση σε κατάλληλο πόσιμο νερό·
• οι μηχανισμοί παρακολούθησης παρέχουν στοιχεία σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για το πόσιμο νερό·
• είναι διαθέσιμες στους καταναλωτές επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του πόσιμου νερού·
• η Επιτροπή επανεξετάζει ανά τακτά διαστήματα τις τεχνικές και επιστημονικές πτυχές της οδηγίας για το πόσιμο νερό.

Η εθνική νομοθεσία στα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό

31

Η αποτελεσματική μεταφορά της οδηγίας για το πόσιμο νερό στο εθνικό δίκαιο αποτελεί απαραίτητο βήμα προκειμένου να εξασφαλιστεί ένα ενιαίο επίπεδο ασφάλειας του πόσιμου νερού σε όλη την ΕΕ. Από την ημερομηνία της προσχώρησης²⁷ των εν λόγω χωρών, η Επιτροπή ήταν υποχρεωμένη να διασφαλίζει ότι οι εθνικές νομοθεσίες τους συμμορφώνονταν με τις διατάξεις των ενωσιακών νόμων-πλαισίου, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ειδικών παρεκκλίσεων που προβλέπονται στις συνθήκες προσχώρησης.

32

Η Επιτροπή εκπονεί μελέτες συμμόρφωσης, στο πλαίσιο των οποίων συγκρίνει τις υποχρεώσεις της ΕΕ με το κείμενο των σχετικών άρθρων των εθνικών νομοθεσιών, προκειμένου να αξιολογήσει τη συμμόρφωσή τους προς τις απαιτήσεις των οδηγιών της ΕΕ. Αυτό έγινε το 2004 για την Ουγγαρία και το 2007 για τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία.

33

Όσον αφορά τα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι οι εθνικές νομοθεσίες τους δεν συμμορφώνονταν πλήρως με την οδηγία για το πόσιμο νερό και, ως εκ τούτου, το 2008 κινήθηκαν διαδικασίες επί παραβάσει (βλέπε πλαίσιο 2) κατά της Ουγγαρίας και το 2009 κατά της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας²⁸ (βλέπε παράρτημα ΙΙΙ).

34

Συνεπεία των διαδικασιών επί παραβάσει, τα τρία κράτη μέλη τροποποίησαν την εθνική τους νομοθεσία και οι υποθέσεις περατώθηκαν, το 2009 για την Ουγγαρία και το 2010 για τη Ρουμανία. Στην περίπτωση της Βουλγαρίας, λόγω του μεγέθους των τροποποιήσεων, η Επιτροπή επικαιροποίησε την έκθεση συμμόρφωσης το 2012, εντοπίζοντας περαιτέρω περιπτώσεις μη συμμόρφωσης και, για τον λόγο αυτό, η διαδικασία επί παραβάσει περατώθηκε μόλις το 2015. Από την επισκόπηση που διενεργήσαμε προέκυψε ότι, συνολικά, η εθνική νομοθεσία στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη συμμορφώνεται επί του παρόντος με τις απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό.

Παρεκκλίσεις από την οδηγία για το πόσιμο νερό χορηγήθηκαν στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία αλλά όχι στη Βουλγαρία

35

Τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν παρεκκλίσεις από τις παραμετρικές τιμές μέχρις ενός ανώτατου ορίου που καθορίζουν τα ίδια, εφόσον η παρέκκλιση δεν συνεπάγεται πιθανό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και εφόσον η παροχή νερού ανθρώπινης κατανάλωσης στη συγκεκριμένη περιοχή δεν μπορεί να εξασφαλιστεί με άλλον εύλογο τρόπο (βλέπε πλαίσιο 3).

36

Οι παρεκκλίσεις πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερης διάρκειας και δεν πρέπει να υπερβαίνουν την τριετία. Εάν, έπειτα από την πρώτη αυτή περίοδο, τα ζητήματα που οδήγησαν στην παρέκκλιση επιμένουν, τα κράτη μέλη μπορούν να την παρατείνουν κατά τρία ακόμη έτη, ενημερώνοντας την Επιτροπή. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, τα κράτη μέλη μπορούν να υποβάλλουν στην Επιτροπή αίτηση για τρίτη παρέκκλιση για περίοδο που δεν υπερβαίνει την τριετία.

37

Τα κράτη μέλη οφείλουν να ενημερώνουν την Επιτροπή εντός δύο μηνών για τις παρεκκλίσεις που αφορούν μεγάλες ΖΠΝ. Οι παρεκκλίσεις που αφορούν μικρές ΖΠΝ είναι υποχρεωτικό να γνωστοποιούνται μόνον από τη δεύτερη περίοδο και έπειτα.

38

Στην Ουγγαρία, στο τέλος της τρίτης περιόδου της παρέκκλισης, η οποία διήρκεσε έως το τέλος του 2012, ποσοστό σχεδόν 80 % των ζωνών παροχής νερού που καλύπτονταν από παρέκκλιση (289 επί συνόλου 365) δεν συμμορφωνόταν ακόμη με την οδηγία. Τελικώς, τα μέτρα που έλαβαν οι ουγγρικές αρχές για τη βελτίωση της κατάστασης στις περιοχές που καλύπτονταν από παρέκκλιση άρχισαν να αποδίδουν καρπούς. Τον Απρίλιο του 2016, επί συνόλου 365 ζωνών παροχής νερού, οι 66 δεν συμμορφώνονταν με την οδηγία για το πόσιμο νερό. Εν τω μεταξύ, δεδομένης της μη τήρησης της προθεσμίας, η Επιτροπή κίνησε διαδικασία επί παραβάσει κατά της Ουγγαρίας τον Μάιο του 2016.

39

Και στη Ρουμανία χορηγήθηκαν παρεκκλίσεις, οι οποίες προβλέπονταν στη συνθήκη προσχώρησης²⁹, διάρκειας είτε έως το τέλος του 2010 είτε έως το τέλος του 2015. Μετά την προσχώρησή της, η Ρουμανία έχει κοινοποιήσει στην Επιτροπή επτά επακόλουθες παρεκκλίσεις (ήτοι δεύτερη παρέκκλιση) με τις αντίστοιχες προθεσμίες να λήγουν μεταξύ του 2014 και του 2018. Ωστόσο, σύμφωνα με το ρουμανικό υπουργείο υγείας, στο τέλος του 2015 υπήρχαν 335 ζώνες παροχής νερού που εξυπηρετούν περίπου 762 000 άτομα (το 3,8 % περίπου του συνολικού πληθυσμού της Ρουμανίας) στις οποίες τα πρότυπα ποιότητας εξακολουθούσαν να μην έχουν επιτευχθεί πλήρως σε σχέση με ορισμένες παραμέτρους. Σύμφωνα με τις ρουμανικές αρχές, περαιτέρω μέτρα για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με την οδηγία για το πόσιμο νερό προγραμματίζονται για την περίοδο 2014-2020 μέσω του επιχειρησιακού προγράμματος «Μεγάλα έργα υποδομών», του εθνικού προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης και του εθνικού προγράμματος τοπικής ανάπτυξης.

40

Στη Βουλγαρία δεν είχαν χορηγηθεί παρεκκλίσεις έως τον χρόνο κατάρτισης της παρούσας έκθεσης. Ωστόσο, σύμφωνα με το βουλγαρικό Υπουργείο Υγείας, πολλές περιοχές της χώρας αντιμετωπίζουν προβλήματα συμμόρφωσης. Τα σοβαρότερα εξ αυτών σχετίζονται με τις συγκεντρώσεις νιτρικών και νιτρωδών και αφορούν περίπου 300 μικρές ΖΠΝ. Σε 150 περίπου από τις περιοχές αυτές τα προβλήματα μη συμμόρφωσης παραμένουν ανεπίλυτα και σχετίζονται με γεωργικές πρακτικές³⁰. Βάσει των ανωτέρω, εκτιμάται ότι περίπου 124 000 άτομα, ή το 1,7 % του συνολικού πληθυσμού, καταναλώνει πόσιμο νερό που δεν συμμορφώνεται πλήρως με τις απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό.

41

Ανεξαρτήτως του αν έχει χορηγηθεί κάποια παρέκκλιση, υπάρχουν καταναλωτές και στα τρία κράτη μέλη που εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό ικανοποιητικής ποιότητας. Τα κράτη μέλη λαμβάνουν μέτρα μετριασμού του προβλήματος, ορισμένες όμως φορές με καθυστέρηση, όπως στην περίπτωση της Ουγγαρίας. Στη Ρουμανία, τέτοια μέτρα βρίσκονται επί του παρόντος υπό υλοποίηση, αλλά είναι πολύ νωρίς για να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητά τους.

Αδυναμίες των μηχανισμών παρακολούθησης της οδηγίας για το πόσιμο νερό

Ορισμένα κράτη μέλη υποβάλλουν με καθυστέρηση τα στοιχεία παρακολούθησης

42

Οι τρεις συγκεφαλαιωτικές εκθέσεις (βλέπε σημεία 5 έως 7), οι οποίες καλύπτουν τα έτη από το 2002 έως το 2013, δημοσιεύθηκαν με μέση καθυστέρηση άνω των 17 μηνών. Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται οι προβλεπόμενες προθεσμίες δημοσίευσης και οι πραγματικές ημερομηνίες δημοσίευσης των συγκεφαλαιωτικών εκθέσεων των ετών 2002-2013.

Πίνακας 2

Προβλεπόμενες προθεσμίες δημοσίευσης και ημερομηνίες δημοσίευσης των συγκεφαλαιωτικών εκθέσεων

Συγκεφαλαιωτική έκθεση	Προβλεπόμενη προθεσμία δημοσίευσης	Ημερομηνία δημοσίευσης	Καθυστέρηση
2002-2004	Νοέμβριος 2006	Δεκέμβριος 2007	13 μήνες
2005-2007	Νοέμβριος 2009	Δεκέμβριος 2011	25 μήνες
2008-2010	Νοέμβριος 2012	Ιούνιος 2014	19 μήνες
2011-2013	Νοέμβριος 2015	Οκτώβριος 2016	11 μήνες

43

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2013³¹, οι καθυστερήσεις αυτές οφείλονταν στην πολυπλοκότητα των πληροφοριών που καλούνται να υποβάλουν τα κράτη μέλη (τόσο από την άποψη του αριθμού των παραμέτρων όσο και από την άποψη του όγκου λεπτομερών στοιχείων), που είχαν ως αποτέλεσμα την υποβολή με καθυστέρηση ελλιπών στοιχείων από τα κράτη μέλη.

44

Για την περίοδο αναφοράς 2011-2013, τα περισσότερα κράτη μέλη υπέβαλαν τα στοιχεία τους εντός της ταχθείσας προθεσμίας (Φεβρουάριος 2015)³². Ωστόσο, δύο κράτη μέλη (Ελλάδα και Ιταλία) χρειάστηκαν έως και έξι επιπλέον μήνες για να διαβιβάσουν τα στοιχεία τους και ένα ακόμη, η Ουγγαρία, οριστικοποίησε τις σχετικές εκθέσεις τον Απρίλιο του 2016, δηλαδή περισσότερο από ένα έτος μετά τη λήξη της προθεσμίας.

Τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη δεν συμμορφώνονταν με το σύνολο των υποχρεώσεων παρακολούθησης

45

Η οδηγία για το πόσιμο νερό καθιστά δυνατή τη μείωση ή τη διακοπή της παρακολούθησης ορισμένων παραμέτρων, ιδίως των ενδεικτικών. Κατά γενικό κανόνα, τα κράτη μέλη μπορούν να μειώνουν τον αριθμό των προς εξέταση δειγμάτων για ορισμένες παραμέτρους, εφόσον:

1. οι τιμές των αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται από δείγματα λαμβανόμενα επί περίοδο τουλάχιστον δύο συνεχών ετών είναι σταθερές και σημαντικώς καλύτερες από τις οριακές τιμές, και
2. δεν υπάρχει κάποιος παράγων που ενδέχεται να υποβαθμίσει την ποιότητα του νερού πέρα από το σημείο όπου πραγματοποιείται η δειγματοληψία³³.

46

Με τη μεταφορά της οδηγίας (ΕΕ) 2015/1787 της Επιτροπής, τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα παρέκκλισης από τις παραμέτρους και τη συχνότητα δειγματοληψίας, υπό την προϋπόθεση ότι διενεργείται εκτίμηση κινδύνου³⁴ (βλέπε σημεία 61 έως 63).

47

Η εθνική νομοθεσία των τριών κρατών μελών στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις που θεσπίζει η οδηγία για το πόσιμο νερό σχετικά με την παρακολούθηση. Ωστόσο, στο πλαίσιο της παρακολούθησης που διενεργούνταν στην πράξη, εντοπίσαμε αρκετές περιπτώσεις μη συμμόρφωσης. Από τις ανά τριετία υποβαλλόμενες εκθέσεις προκύπτει το ποσοστό των μεγάλων ΖΠΝ που παρακολουθείται για κάθε παράμετρο. Στις εκθέσεις για την περίοδο 2011-2013 διαπιστώσαμε ότι, και στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, δεν είχαν αποτελέσει όλες οι παράμετροι αντικείμενο παρακολούθησης σε όλες τις μεγάλες ΖΠΝ, χωρίς να προβάλλεται κάποια αιτιολογία ή επεξήγηση για μια τέτοια ενδεχόμενη εξαίρεση. Παραδείγματος χάριν, τα ιχνοστοιχεία³⁵ αναφερόταν ότι παρακολουθούνταν, κατά μέσο όρο, στο 81 % των μεγάλων ΖΠΝ στη Βουλγαρία και την Ουγγαρία, και μόνο στο 41 % των μεγάλων ΖΠΝ στη Ρουμανία.

48

Αυτό επιβεβαιώθηκε επίσης για ορισμένα από τα εξετασθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ, στα οποία διαπιστώσαμε ότι η παρακολούθηση δεν διενεργείτο σύμφωνα με την οδηγία για το πόσιμο νερό. Συγκεκριμένα, ελέγχονταν λιγότερες παράμετροι από τις προβλεπόμενες στην οδηγία.

49

Στη Βουλγαρία, οι εθνικές αρχές αναγνωρίζουν το πρόβλημα της ανεπαρκούς παρακολούθησης. Όπως αναφέρεται στη βουλγαρική εθνική έκθεση για το περιβάλλον για το 2012, η πλειονότητα των φορέων εκμετάλλευσης υδάτων, για ορισμένες παραμέτρους (όπως το βενζο(a)πυρένιο, το αντιμόνιο, ο υδράργυρος και οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες), δεν συμμορφώνεται με την υποχρέωση παρακολούθησης της οδηγίας για το πόσιμο νερό όσον αφορά τον όγκο και τη συχνότητα³⁶. Επιπλέον, δεν παρακολουθούνται σε όλες τις μεγάλες ζώνες παροχής νερού όλες οι παράμετροι. Οι προαναφερθείσες παράμετροι παρακολουθούνταν κατά μέσο όρο μόνο στο 66 % των μεγάλων ΖΠΝ.

50

Επιπλέον, σύμφωνα με τα προκαταρκτικά στοιχεία για το 2014 και το 2015, ορισμένες παράμετροι, όπως το χρώμιο, ο σίδηρος και οι εντερόκοκκοι, δεν αποτελούσαν αντικείμενο παρακολούθησης σε όλες τις μικρές ΖΠΝ: τα επίπεδα σιδήρου ελέγχθηκαν στο 90 % περίπου των μικρών ΖΠΝ, και του χρωμίου και των εντερόκοκκων στο 80 % περίπου των μικρών ΖΠΝ. Δεδομένου ότι ο πληθυσμός που εξυπηρετείται από μικρές ΖΠΝ στη Βουλγαρία ανέρχεται σε περίπου 1,7 εκατομμύρια άτομα³⁷, εκτιμάται ότι 330 000 άτομα εξυπηρετούνταν από μικρές ΖΠΝ όπου δεν πραγματοποιούνται έλεγχοι για την ανίχνευση εντεροκόκκων. Ταυτόχρονα, στις μικρές ΖΠΝ που εξετάστηκαν, το επίπεδο μη συμμόρφωσης υπερέβαινε το 2 %.

51

Σύμφωνα με τις βουλγαρικές αρχές, δεν επαρκεί η εργαστηριακή ικανότητα: πλήρης έλεγχος των δειγμάτων μπορεί να γίνει μόνο σε έξι από τα 28 εργαστήρια των περιφερειακών επιθεωρήσεων υγείας και έλεγχοι για βρωμικά ιόντα μπορούν να πραγματοποιούνται σε δύο μόνον από αυτά. Βρίσκεται, πάντως, σε εξέλιξη διαδικασία για τη βελτίωση της ικανότητας πραγματοποίησης αναλύσεων των περιφερειακών επιθεωρήσεων υγείας στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Περιβάλλον» της περιόδου 2014-2020.

Δεν διαπιστώθηκαν ασυνέπειες στο πλαίσιο των ελέγχων του ΕΟΠ σχετικά με τα υποβαλλόμενα από τα κράτη μέλη στοιχεία

52

Τα στοιχεία για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης που διαβιβάζουν τα κράτη μέλη ελέγχονται από τον ΕΟΠ για λογαριασμό της Επιτροπής. Οι επαληθεύσεις βάσει εγγράφων που διενεργεί ο ΕΟΠ δεν περιλαμβάνουν επιτόπιες επαληθεύσεις και, επομένως, έχουν εξ ορισμού περιορισμένη εμβέλεια. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις στις οποίες, με τη διενέργεια ελέγχων ευλογοφάνειας, ο ΕΟΠ να είχε ενδεχομένως εντοπίσει τις ανακολουθίες στα υποβαλλόμενα από τα κράτη μέλη στοιχεία:

• ανακρίβειες σχετικά με τον συνολικό αριθμό αναλύσεων (και τη συχνότητα υπέρβασης των ορίων) για την παράμετρο «κολοβακτηριοειδή» στη Ρουμανία (βλέπε πλαίσιο 4), και
• ένα σφάλμα όσον αφορά την παράμετρο «νιτρώδη» στη Βουλγαρία, που αφορά, στην πραγματικότητα, την παράμετρο «νιτρικά».

Οι πληροφορίες σχετικά με την πλήρωση των απαιτήσεων παρακολούθησης για τις μικρές ζώνες παροχής νερού είναι ελλιπείς

53

Οι μικρές ΖΠΝ εφοδιάζουν με πόσιμο νερό περίπου 65 εκατομμύρια άτομα στην ΕΕ. Βάσει των στοιχείων του 2010 για την ΕΕ συνολικά, η Επιτροπή εκτίμησε ότι άνω του ενός τρίτου των μικρών ΖΠΝ δεν παρακολουθείται επαρκώς ή το πόσιμο νερό που παρέχεται στους καταναλωτές δεν πληροί όλα τα πρότυπα ποιότητας⁴¹. Το 2010, για τα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, το ποσοστό των μικρών ΖΠΝ που δεν αποτελούσαν αντικείμενο κατάλληλης παρακολούθησης ήταν ιδιαιτέρως υψηλό, και συγκεκριμένα ανερχόταν σε 44 % στη Ρουμανία, 60 % στην Ουγγαρία και σχεδόν στο 100 % στη Βουλγαρία, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 27 %.

54

Για την περίοδο αναφοράς 2011 έως 2013, το ήμισυ περίπου των κρατών μελών διαβίβασαν στοιχεία σχετικά με τις μικρές ΖΠΝ και ανέφεραν συνολικό ποσοστό συμμόρφωσης (περιλαμβανομένων όλων των παραμέτρων) άνω του 98 %⁴². Η Επιτροπή παρακολούθησε τη συμμόρφωση στις μικρές ΖΠΝ μέσω έρευνας που πραγματοποίησε το καλοκαίρι του 2016. Στο ερωτηματολόγιο απάντησαν 21 κράτη μέλη και επιβεβαίωσαν το συνολικό ποσοστό συμμόρφωσης του 98 % όσον αφορά τους μικροβιολογικούς δείκτες.

55

Ωστόσο, σύμφωνα με την οδηγία για το πόσιμο νερό, η υποβολή στοιχείων για τις μικρές ΖΠΝ δεν είναι υποχρεωτική. Η Επιτροπή δεν μπορεί να ελέγξει κατά πόσον η παρακολούθηση πραγματοποιείται σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται στις σχετικές εκθέσεις και πρέπει να βασίζεται στην παραδοχή ότι τα κράτη μέλη τής υποβάλλουν καλόπιστα τα σχετικά στοιχεία, βάσει της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας⁴³.

56

Βέβαια, το κατά πόσο αυτό ισχύει στην προκειμένη περίπτωση είναι λιγότερο σαφές και η Επιτροπή έχει λάβει σειρά πρωτοβουλιών τα τελευταία έτη για να δοθούν κίνητρα στα κράτη μέλη να παρακολουθούν ορθά τις μικρές ΖΠΝ στην επικράτειά τους. Το 2011, η Επιτροπή δημοσίευσε μελέτη σχετικά με την εφαρμογή της αξιολόγησης κινδύνου για τις μικρές ζώνες παροχής νερού⁴⁴. Επιπλέον, το 2014 η Επιτροπή εξέδωσε έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με βέλτιστες πρακτικές για τις μικρές ζώνες παροχής νερού⁴⁵. Τα αποτελέσματα αυτής της καθοδήγησης όσον αφορά τη βελτίωση της παρακολούθησης των μικρών ΖΠΝ θα καταστούν ορατά μόνον αφότου τα κράτη μέλη διαβιβάσουν τα δεδομένα τους για την επόμενη περίοδο αναφοράς (2014-2016), στις αρχές του 2018.

Οι καταναλωτές δεν έχουν εύκολα πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του πόσιμου νερού

57

Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για να διασφαλίσουν την πρόσβαση των καταναλωτών σε κατάλληλες και επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του νερού που προορίζεται για κατανάλωση από τον άνθρωπο⁴⁶. Στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, η απαίτηση αυτή έχει μεταφερθεί ορθά στην εθνική νομοθεσία.

58

Διαπιστώσαμε, ωστόσο, ότι η Επιτροπή δεν δημοσίευσε κατευθυντήριες οδηγίες προς τα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό σχετικά με αυτό το θέμα. Μελέτη αξιολόγησης του 2016 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι πρακτικές για τη διάθεση των εν λόγω πληροφοριών στους καταναλωτές διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών, ακόμη δε και μεταξύ των επιχειρήσεων ύδρευσης στο εσωτερικό ενός κράτους μέλους⁴⁷.

59

Στις περιπτώσεις των έργων του ΕΤΠΑ/ΤΣ που εξετάστηκαν, διαπιστώσαμε ότι οι καταναλωτές δεν έχουν πάντοτε εύκολη πρόσβαση στις εν λόγω πληροφορίες, παρά μόνον εάν τις ζητήσουν οι ίδιοι οι πολίτες ή σε περιπτώσεις ατυχημάτων στο δίκτυο ύδρευσης. Στην Ουγγαρία, οι πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους οι καταναλωτές το 2017 χρονολογούνται από το 2014⁴⁸. Στις περιπτώσεις δύο έργων, ενός στη Βουλγαρία⁴⁹ και ενός στη Ρουμανία⁵⁰, οι πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες στους καταναλωτές χρονολογούνταν από το 2015. Στην περίπτωση ενός άλλου έργου στη Ρουμανία⁵¹, οι πληροφορίες δεν ήταν καν δημοσιευμένες, αλλά παρέχονταν κατόπιν σχετικού αιτήματος. Μετά την επίσκεψη ελέγχου στο τελευταίο αυτό έργο, ο ιστότοπος της επιχείρησης ύδρευσης επικαιροποιήθηκε και τον Φεβρουάριο του 2017 δημοσιεύθηκαν στοιχεία για το έτος 2016.

Η αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό έχει συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2017

Η πρώτη αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 2015, έπειτα από τις επανεξετάσεις της Επιτροπής κατά τα έτη 2003, 2008 και 2013

60

Η Επιτροπή επανεξετάζει τα παραρτήματα της οδηγίας υπό το πρίσμα της επιστημονικής και τεχνικής προόδου τουλάχιστον ανά πενταετία και πρέπει να υποβάλλει προτάσεις για τροποποιήσεις, όταν το κρίνει αναγκαίο⁵². Η πρώτη επανεξέταση πραγματοποιήθηκε το 2003. Στο πλαίσιο της επανεξέτασης αυτής, η Επιτροπή διοργάνωσε διαβούλευση με εκπροσώπους υπουργείων υγείας ή περιβάλλοντος, συνδέσμων ύδρευσης και ερευνητικών ομάδων, που τόνισαν ότι πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη μικροβιολογική επιτήρηση, δεδομένου ότι οι καταναλωτές υποφέρουν περισσότερο από λοιμώξεις παρά από δηλητηριάσεις.

61

Το 2008, στο πλαίσιο της δεύτερης επανεξέτασης, η Επιτροπή παρήγγειλε την εκπόνηση εξωτερικής μελέτης σχετικά με πιθανές αναθεωρήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό⁵³. Η μελέτη αυτή συνέστησε την ένταξη του σχεδιασμού ασφάλειας για το πόσιμο νερό (DWSP) στην οδηγία για το πόσιμο νερό. Η έννοια του DWSP, η οποία πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) το 2004, συνίσταται σε μια συνολική εκτίμηση του κινδύνου και σε μια προσέγγιση της διαχείρισης του κινδύνου που περιλαμβάνει όλα τα στάδια της υδροδότησης, από τη συλλογή έως την κατανάλωση⁵⁴. Η μελέτη επικαιροποιήθηκε το 2010 με έμφαση στον DWSP. Σε συνέχεια των δύο αυτών μελετών, τον Νοέμβριο του 2010 η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τη δεδομένη χρονική στιγμή δεν ήταν απαραίτητη η νομοθετική αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό.

62

Αρχής γενομένης από το 2013, η Επιτροπή διοργάνωσε σειρά συνεδριάσεων και εργαστηρίων σε σχέση με την εφαρμογή και την ενδεχόμενη αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό, στο πλαίσιο της τρίτης επανεξέτασης⁵⁵. Βάσει αυτής της τρίτης επανεξέτασης, η Επιτροπή αποφάσισε να αναθεωρήσει το κείμενο των παραρτημάτων II και III της οδηγίας για το πόσιμο νερό.

63

Η οδηγία για την αναθεώρηση των παραρτημάτων ΙΙ και ΙΙΙ της οδηγίας για το πόσιμο νερό εγκρίθηκε τον Οκτώβριο του 2015 και τα κράτη μέλη οφείλουν να τη μεταφέρουν στην εθνική νομοθεσία τους εντός περιόδου 24 μηνών⁵⁶. Το νέο παράρτημα ΙΙ προβλέπει τη δυνατότητα παρακολούθησης του πόσιμου νερού με μεγαλύτερη ευελιξία, υπό την προϋπόθεση της διενέργειας εκτίμησης κινδύνου σύμφωνα με την αρχή του σχεδίου ασφάλειας υδάτων που ορίζεται στις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για την ποιότητα του πόσιμου νερού. Με τον τρόπο αυτό θα καταστεί δυνατή η επικέντρωση των πόρων της παρακολούθησης εκεί όπου χρειάζονται περισσότερο και, εφόσον το αποτέλεσμα της εκτίμησης κινδύνου το επιτρέπει, θα μπορεί να εξετάζεται το ενδεχόμενο μείωσης της παρακολούθησης. Το νέο παράρτημα ΙΙΙ προβλέπει αναθεωρημένες προδιαγραφές για την ανάλυση των παραμέτρων.

Η Επιτροπή διαπίστωσε την ανάγκη για περαιτέρω αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό προκειμένου να αντιμετωπιστούν πρόσθετες αδυναμίες

64

Τον Δεκέμβριο του 2014, σε συνέχεια της πρωτοβουλίας ευρωπαίων πολιτών «Right2Water» (βλέπε σημείο 19), και στο πλαίσιο του προγράμματος ελέγχου της καταλληλότητας και της αποτελεσματικότητας της νομοθεσίας (REFIT), η Επιτροπή δρομολόγησε μελέτη για το πόσιμο νερό. Σκοπός της εν λόγω μελέτης, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2016 ήταν να αποτελέσει βάση για την αξιολόγηση του κατά πόσον παρίσταται η ανάγκη αναθεώρησης της οδηγίας για το πόσιμο νερό⁵⁷.

65

Επί τη βάσει της εν λόγω μελέτης, η Επιτροπή ενέκρινε τον Δεκέμβριο του 2016 έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η οδηγία για το πόσιμο νερό εκπλήρωνε τους στόχους της να συμβάλει στην προστασία της υγείας του ανθρώπου⁵⁸. Παράλληλα, εντοπίζονται επίσης πολλοί τομείς που χρήζουν βελτίωσης και υπογραμμίζεται ιδίως η ανάγκη:

• αναθεώρησης των παραμέτρων, ώστε να λαμβάνονται περισσότερο υπόψη ο σχεδιασμός ασφάλειας και η βασιζόμενη στον κίνδυνο προσέγγιση·
• ενίσχυσης των διατάξεων της οδηγίας για το πόσιμο νερό, ώστε να εξασφαλίζεται η δυνατότητα πρόσβασης των καταναλωτών σε επικαιροποιημένες πληροφορίες· και
• αντιμετώπισης του ζητήματος των υλικών που έρχονται σε επαφή με το πόσιμο νερό.

66

Τον Νοέμβριο του 2015, η Επιτροπή δρομολόγησε μελέτη σχετικά με τα υλικά που έρχονται σε επαφή με το πόσιμο νερό, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2017⁵⁹. Επί του παρόντος, διενεργείται εκτίμηση επιπτώσεων, η οποία επίσης προβλέπεται να δημοσιευθεί έως το τέλος του 2017 και η οποία θα χρησιμεύσει στην Επιτροπή στο πλαίσιο της αναθεώρησης της οδηγίας για το πόσιμο νερό, που έχει συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα εργασίας της για το 2017⁶⁰.

67

Επιπλέον, τον Δεκέμβριο του 2015, η Επιτροπή δρομολόγησε την πρωτοβουλία «έργο συνεργασίας για τις παραμέτρους του πόσιμου νερού» (Drinking Water Parameter Cooperation Project), που υλοποιείται από το περιφερειακό γραφείο του ΠΟΥ για την Ευρώπη. Στο πλαίσιο του διάρκειας 18 μηνών έργου θα επανεξεταστούν και θα αξιολογηθούν τα τελευταία διαθέσιμα αποδεικτικά στοιχεία, προκειμένου να χρησιμεύσουν ως βάση για την υποβολή πρότασης αναθεωρημένου καταλόγου παραμέτρων, που θα συμπεριληφθεί στο παράρτημα Ι της αναθεωρημένης οδηγίας για το πόσιμο νερό⁶¹.

Όλα τα εξετασθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ συνέβαλαν στη βελτίωση του πόσιμου νερού στις οικείες περιοχές, αλλά οι απώλειες νερού εξακολουθούν να αποτελούν σύνηθες πρόβλημα

68

Στο πλαίσιο του εν προκειμένω ελέγχου, εξετάσαμε εννέα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ, τρία σε καθένα από τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, προκειμένου να αξιολογηθεί η συμβολή των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ έργων στην εκπλήρωση των στόχων της οδηγίας για το πόσιμο νερό. Στο γράφημα 2 παρέχεται επισκόπηση των εξετασθέντων έργων. Πρόσθετες πληροφορίες για κάθε έργο παρέχονται στο παράρτημα V.

69

Για τα εν λόγω έργα, εξετάσαμε αν συνιστούσαν κατάλληλες επιλογές για τη βελτίωση της πρόσβασης σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας ή για τον περιορισμό των απωλειών νερού. Η αξιολόγησή μας βασίστηκε στα εξής:

• σε επισκόπηση των εγγράφων τεκμηρίωσης του έργου, όπως αιτήσεις, συμφωνίες επιχορήγησης, τελικές εκθέσεις, εργαστηριακά πρωτόκολλα και άλλα έγγραφα που σχετίζονται με την εκτέλεση του έργου· και
• σε συνεντεύξεις με εκπροσώπους επιχειρήσεων ύδρευσης, δικαιούχων έργων και διαχειριστικών αρχών.

70

Δικαιούχοι των έργων ήταν δήμοι ή ενώσεις δήμων ή επαρχιών. Όλα τα έργα στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία ήταν έργα μεικτού σκοπού: εκτός από το ζήτημα του πόσιμου νερού, κάλυπταν επίσης ζητήματα σχετικά με τα λύματα, που αποτελούν επίσης προτεραιότητα και στις δύο χώρες.

71

Πέντε από τα εννέα εξετασθέντα έργα ήταν μεγάλα έργα. Για τα εν λόγω πέντε έργα, η JASPERS⁶² (Κοινή βοήθεια για την υποστήριξη των έργων στις ευρωπαϊκές περιφέρειες που συστάθηκε από την Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης) συμμετείχε στην προετοιμασία του έργου και παρείχε ανεξάρτητες συμβουλευτικές υπηρεσίες, προκειμένου να βοηθήσει τους δικαιούχους και τις αρμόδιες εθνικές διοικήσεις.

72

Στο σύνολο των έργων που εξετάστηκαν, διαπιστώσαμε ότι η κατάσταση πριν από την υλοποίησή τους, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών σχετικά με την ποιότητα του νερού, τον πληθυσμό με σύνδεση στο δίκτυο και την κατάσταση του δικτύου διανομής (π.χ. ηλικία υποδομής και ποσοστό απωλειών), είχε εκτιμηθεί και περιγραφεί ορθά στην αίτηση επιχορήγησης.

Συνολικά, τα ολοκληρωθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ που εξετάστηκαν πέτυχαν τους περισσότερους στόχους τους, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις με καθυστέρηση

Επιτεύγματα των έργων

73

Ελέγξαμε τις τιμές-στόχο και τους δείκτες που είχαν οριστεί για τα ολοκληρωθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ που εξετάστηκαν. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι πέτυχαν τους κύριους στόχους τους, οι οποίοι αφορούσαν τη βελτίωση της ποιότητας του νερού και της πρόσβασης σε πόσιμο νερό ή τη μείωση των απωλειών, όπως ορίζονται στις αντίστοιχες αναλύσεις κόστους-οφέλους, μελέτες σκοπιμότητας, συμφωνίες επιχορήγησης ή αιτήσεις έργων (βλέπε πίνακα 3).

Πίνακας 3

Κύριοι στόχοι των έργων του ΕΤΠΑ/ΤΣ που εξετάστηκαν

Κράτος μέλος	Κύριοι στόχοι που επιδιώχθηκαν με τα εξετασθέντα έργα	Κύριες δραστηριότητες σε σχέση με το πόσιμο νερό
Βουλγαρία	Βελτίωση της ποιότητας του νερού Μείωση των απωλειών νερού	Ανακατασκευή μονάδας επεξεργασίας νερού και αντλιοστασίων (μεγάλο έργο) και αντικατάσταση πεπαλαιωμένων αγωγών
Ουγγαρία	Βελτίωση της ποιότητας του νερού	Αποκατάσταση του δικτύου διανομής και κατασκευή νέων αντλιοστασίων, συστήματος σύνδεσης του υπάρχοντος δικτύου διανομής νερού με τα νέα συστήματα παραγωγής, νέων φρεάτων με σκοπό την αξιοποίηση νέων πηγών και νέων μονάδων επεξεργασίας νερού.
Ρουμανία	Βελτίωση της ποιότητας του νερού Βελτίωση της πρόσβασης σε πόσιμο νερό Μείωση των απωλειών νερού	Αποκατάσταση και κατασκευή μονάδων επεξεργασίας νερού, κατασκευή φρεάτων και ταμιευτήρων, επέκταση και αποκατάσταση του δικτύου διανομής.

74

Στη Βουλγαρία, η μονάδα επεξεργασίας και τα αντλιοστάσια ανακατασκευάστηκαν στο πλαίσιο του μεγάλο έργου στο Gabrovo (βλέπε φωτογραφία 4). Επιπλέον, στο πλαίσιο και των τριών έργων, αποκαταστάθηκαν οι αγωγοί του δικτύου και εξασφαλίστηκαν άδειες λειτουργίας.

75

Στην περίπτωση της Ουγγαρίας, τα αποτελέσματα των μετρήσεων έδειξαν βελτίωση στην ποιότητα των υδάτων στις περιπτώσεις και των τριών έργων που εξετάστηκαν. Ωστόσο, δύο έργα (Békés και Szekszárd) δεν ήταν ακόμη σε λειτουργία κατά τον χρόνο της επίσκεψης ελέγχου. Επιπλέον, για ένα από τα έργα (Szekszárd) θα χρειαστούν περαιτέρω επενδύσεις προκειμένου να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη συμμόρφωση με την οδηγία για το πόσιμο νερό και αυτό εξαιτίας προβλημάτων στον σχεδιασμό (βλέπε πλαίσιο 5).

76

Στην περίπτωση της Ρουμανίας, από τα τρία έργα που εξετάστηκαν, το έργο στις επαρχίες Cluj και Sălaj, το οποίο αποσκοπούσε στη βελτίωση της επεξεργασίας και της διανομής του πόσιμου νερού, πέτυχε τους στόχους του, ενώ εκείνο στη Călărași τους πέτυχε μόνο εν μέρει (βλέπε πλαίσιο 6).

77

Το τρίτο έργο, στην περιφέρεια της Constanța, πέτυχε επίσης τους δείκτες εκροών του όσον αφορά την αποκατάσταση ή την κατασκευή της υλικής υποδομής⁶⁴, αλλά η εκπλήρωση των στόχων επιδόσεων θα είναι δυνατό να εξακριβωθεί μόνον μετά την ολοκλήρωση, το 2019, του τμήματος των εργασιών που χρηματοδοτήθηκαν κατά την περίοδο 2014-2020 (βλέπε σημείο 79).

78

Οι δικαιούχοι έργων στη Βουλγαρία υποχρεούντο να υποβάλουν στις διαχειριστικές αρχές τους κατά το στάδιο της ολοκλήρωσης στοιχεία σχετικά με τις εκροές και τη δημοσιονομική εκτέλεση των έργων, όχι όμως και σχετικά με τον αντίκτυπό τους. Παραδείγματος χάριν, τα κύρια προβλήματα σχετικά με το πόσιμο νερό που αποσκοπούσαν να επιλύσουν τα έργα στη Βουλγαρία ήταν οι απώλειες νερού και οι διακοπές στην παροχή. Ωστόσο, ειδικοί δείκτες σχετικά με τις εν λόγω δύο πτυχές δεν προβλέπονταν στις συμφωνίες επιχορήγησης. Στο πλαίσιο του ελέγχου μας, ωστόσο, επιβεβαιώθηκε ότι όλα τα εξετασθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ συνέβαλαν στη μείωση των απωλειών νερού και των διακοπών στην παροχή νερού.

Καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων

79

Στο σύνολό τους, τα εξετασθέντα έργα στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία ολοκληρώθηκαν αργότερα από ό,τι είχε αρχικά προγραμματιστεί. Τα έργα στην Ουγγαρία ολοκληρώθηκαν με καθυστέρηση έξι έως οκτώ μηνών σε σύγκριση με το χρονοδιάγραμμα που ορίζεται στις αρχικές συμφωνίες επιχορήγησης. Δύο από τα τρία έργα στη Ρουμανία σημείωσαν καθυστέρηση που υπερέβαινε τους 30 μήνες. Το τρίτο έργο, το οποίο βάσει του προγραμματισμού θα ολοκληρωνόταν τον Νοέμβριο του 2015, παρατάθηκε κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 λόγω της πτώχευσης του επιχειρηματία, και πλέον προβλέπεται να ολοκληρωθεί στο τέλος του 2019. Η κατάσταση ήταν αισθητά καλύτερη στη Βουλγαρία, όπου δύο από τα έργα ολοκληρώθηκαν με μικρή καθυστέρηση τριών μηνών και το τρίτο εγκαίρως.

Δημοσιονομική εκτέλεση των έργων

80

Στην Ουγγαρία, ένα μόνον από τα έργα που εξετάστηκαν κινήθηκε εντός των ορίων των αρχικών εκτιμήσεων κόστους. Στις περιπτώσεις των άλλων δύο έργων που εξετάστηκαν (Békés και Szekszárd), το τελικό κόστος υπερέβαινε κατά ποσοστό άνω του 20 % και του 9 % αντίστοιχα το συνολικό κόστος που προβλεπόταν στη συμφωνία επιχορήγησης. Και στις δύο περιπτώσεις, στις οποίες κινήθηκε διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης, οι αυξήσεις συνδέονταν με υψηλότερο κόστος κατασκευής από αυτό που είχε αρχικώς εκτιμηθεί. Η διαχειριστική αρχή ενέκρινε αυτές τις αυξήσεις του κόστους και τροποποίησε κατ’ επανάληψη τη συμφωνία επιχορήγησης. Αυτό είχε επίσης ως συνέπεια αντίστοιχες αυξήσεις της χρηματοδότησης της ΕΕ.

81

Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά τα εξετασθέντα έργα στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, το τελικό κόστος ήταν σημαντικά χαμηλότερο (μεταξύ 19 % και 33 %) του ποσού που είχε προβλεφθεί στη συμφωνία επιχορήγησης. Αυτό οφειλόταν κυρίως στην εξοικονόμηση πόρων κατά τις διαδικασίες σύναψης δημοσίων συμβάσεων. Στην περίπτωση ενός σημαντικού έργου στη Βουλγαρία (Gabrovo), το κόστος μειώθηκε, μεταξύ άλλων, έπειτα από την αναθεώρηση του αντικειμένου του έργου (βλέπε πλαίσιο 7).

Οι απώλειες στο σύστημα διανομής πόσιμου νερού παραμένουν μεγάλες

82

Οι απώλειες νερού οφείλονται κυρίως σε νερό που διαρρέει από το σύστημα προτού φτάσει στον τελικό καταναλωτή (τεχνικές ή φυσικές απώλειες) και στο νερό που καταναλώνεται χωρίς να χρεώνεται, παραδείγματος χάριν λόγω παράνομων συνδέσεων ή εσφαλμένης μέτρησης της κατανάλωσης (εμπορικές ή φαινόμενες απώλειες)⁶⁵. Η πρώτη περίπτωση οδηγεί σε αδικαιολόγητη αύξηση του κόστους παραγωγής (επειδή πρέπει να παρέχεται μεγαλύτερη ποσότητα νερού από την αναγκαία) και η δεύτερη συνεπάγεται διαφυγόντα έσοδα. Κατά κανόνα, η εκτίμηση των απωλειών νερού γίνεται βάσει του ισοζυγίου εισροών νερού στο σύστημα και εκροών από αυτό.

83

Σύμφωνα με μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας του 2015⁶⁶, το μέσο επίπεδο απωλειών νερού στην ΕΕ το 2012 ήταν περίπου 34 %. Από τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, μόνον η Ουγγαρία αναφέρει χαμηλότερο ποσοστό (24 %). Η Ρουμανία αναφέρει απώλειες νερού της τάξης του 40 % και η Βουλγαρία σε ποσοστό άνω του 60 % (βλέπε γράφημα 3). Μάλιστα, και στα τρία κράτη μέλη, οι απώλειες νερού αυξήθηκαν μεταξύ του 2005 (ή του 2007 για τη Ρουμανία) και του 2013. Η αύξηση στις γνωστοποιούμενες απώλειες νερού, ιδίως στη Ρουμανία, οφείλεται κυρίως στη βελτίωση των συστημάτων μέτρησης, χάρη στα οποία κατέστη ακριβέστερη η μέτρηση των διαρροών.

84

Για την περίοδο 2014-2020, η Επιτροπή αναγνώρισε, για τις τρεις χώρες στις οποίες πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, την ανάγκη αύξησης της αποδοτικότητας της χρήσης του νερού, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των απωλειών νερού⁶⁷. Επιπλέον, η Επιτροπή δημοσίευσε το 2015 έγγραφο αναφοράς της ΕΕ σχετικά με τις ορθές πρακτικές διαχείρισης των διαρροών, προκειμένου να βοηθήσει τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα αυτά και να παράσχει κατευθύνσεις για τον σχεδιασμό πολιτικών με σκοπό την αποδοτικότερη χρήση του νερού από επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας σε όλη την ΕΕ⁶⁸. Για τη Βουλγαρία, η ανάγκη βελτίωσης της διαχείρισης του νερού τονίζεται επίσης από το 2012 στις ανά χώρα συστάσεις του Συμβουλίου⁶⁹.

85

Στην Ουγγαρία, η ένωση επιχειρήσεων ύδρευσης διενήργησε το 2008 συγκριτική ανάλυση, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, κατά μέσο όρο, οι απώλειες νερού στη χώρα ήταν της τάξης του 15 έως 17 % το 2008 (περίπου 10 έως 13 % για τους τέσσερις παρόχους με τις καλύτερες επιδόσεις και 40 % για εκείνον με τις χειρότερες). Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, η μείωση των απωλειών νερού σε επίπεδο κάτω του 20 % ήταν ένα από τα κριτήρια επιλογής των έργων προς συγχρηματοδότηση από την ΕΕ.

86

Στη Ρουμανία, οι απώλειες νερού στο δίκτυο θεωρούνται αποδεκτές εάν δεν υπερβαίνουν το 15 % της συνολικής ποσότητας που εισέρχεται στο σύστημα διανομής⁷⁰. Η πραγματοποίηση εργασιών αποκατάστασης ή εκσυγχρονισμού, ανάλογα με την περίπτωση, είναι υποχρεωτική εάν οι απώλειες νερού (από την άντληση έως την κατανάλωση) υπερβαίνουν το 20 %. Ωστόσο, λόγω της περιορισμένης χρηματοδότησης κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, δόθηκε προτεραιότητα στην αύξηση της πρόσβασης σε νερό και, ως εκ τούτου, στην επέκταση του δικτύου ύδρευσης.

87

Στη Βουλγαρία, οι απώλειες νερού φτάνουν το 60 %, ποσοστό ιδιαιτέρως υψηλό σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ. Έχουν τεθεί επιμέρους στόχοι για τη μείωση των απωλειών νερού για κάθε επιχείρηση ύδρευσης, προς επίτευξη έως το 2021. Έχει επίσης τεθεί εθνικός στόχος (49 %) που πρέπει να επιτευχθεί μέχρι το 2026⁷¹. Επιπλέον, στη στρατηγική για την ύδρευση και την αποχέτευση για την περίοδο 2014-2023 ορίστηκε ως στόχος προς επίτευξη σε εθνικό επίπεδο η μείωση των απωλειών νερού στο 30 % έως το 2039⁷².

88

Στον πίνακα 4 παρουσιάζεται η κατάσταση όσον αφορά τις απώλειες νερού πριν και μετά την υλοποίηση των έργων που εξετάστηκαν. Όσον αφορά τα εννέα εξετασθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ, όλα, εκτός από ένα, πέτυχαν μείωση των απωλειών νερού (βλέπε σημείο 76 και πλαίσιο 6). Σύμφωνα, ωστόσο, με πιο πρόσφατες πληροφορίες, οι απώλειες νερού μειώθηκαν και στο εν λόγω έργο μετά την ολοκλήρωσή του.

Πίνακας 4

Οι απώλειες νερού πριν και μετά την υλοποίηση των έργων που εξετάστηκαν

Κράτος μέλος	Έργα	Απώλειες νερού πριν από το έργο	Τιμές-στόχος	Απώλειες νερού μετά το έργο
Βουλγαρία	Έργο 1 (Gabrovo)1	73 %	39 %	44 %
	Έργο 2 (Veliko Tarnovo)1	70 % (στην περιοχή του έργου)	20 %	20 % (στην περιοχή του έργου)
	Έργο 3 (Panagyurishte)1	60 % (στην περιοχή του έργου)	Δεν ορίστηκε	44 % (στην περιοχή του έργου)
Ουγγαρία	Έργο 1 (Békés)	30 %	Δεν ορίστηκε	28 %
	Έργο 2 (Szekszárd)	13 %	Δεν ορίστηκε	10,9 %
	Έργο 3 (Gyömrő)	8,8 %	Δεν ορίστηκε	7,7 %
Ρουμανία	Έργο 11 (Călărași)	34 % (στο σύστημα διανομής)	19 %	50,4 % (για το σύστημα συνολικά, συμπεριλαμβανομένων της άντλησης και της επεξεργασίας)
	Έργο 21 (Constanța)	64 %	45,2 %	44 %
	Έργο 31 (Cluj)	42 %	36 %	36,9 %

Απαιτούνται σημαντικά κονδύλια, επιπλέον της συγχρηματοδότησης της ΕΕ, προκειμένου να εξασφαλιστεί τόσο η πρόσβαση σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας όσο και η επαρκής συντήρηση των χρηματοδοτηθεισών από την ΕΕ επενδύσεων

89

Εξετάσαμε κατά πόσον τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη έχουν προσδιορίσει τις ανάγκες τους σε πρόσθετη χρηματοδότηση προκειμένου να εξασφαλιστεί η παροχή πόσιμου νερού καλής ποιότητας στους πολίτες, και τον βαθμό στον οποίο μπορούν για τον σκοπό αυτό να βασιστούν σε εθνικούς δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους. Επιπλέον, εξετάσαμε κατά πόσον ελήφθη υπόψη κατά τον καθορισμό των τιμολογίων ύδρευσης η αρχή της κάλυψης του κόστους των υπηρεσιών, ώστε να διασφαλιστεί η επαρκής συντήρηση της υπάρχουσας υποδομής.

Το επενδυτικό κενό για τα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη εκτιμάται σε 6 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2020

90

Η χρηματοδοτική στήριξη από τον προϋπολογισμό της ΕΕ δεν πρέπει να υποκαθιστά τις εθνικές δημόσιες δαπάνες⁷³. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι διαθέσιμοι επαρκείς εθνικοί δημόσιοι και ιδιωτικοί πόροι για τη διασφάλιση ικανοποιητικού επιπέδου επενδύσεων σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, αλλά και για τη συντήρηση των υποδομών που κατασκευάστηκαν με χρηματοδότηση της ΕΕ, δεδομένου ότι αυτές αποκλείονται από μελλοντική χρηματοδότηση της ΕΕ.

91

Επιπλέον, οι ίδιες δαπάνες μπορούν να χρηματοδοτηθούν από ένα μόνο ταμείο ή μέσο της ΕΕ⁷⁴. Όσον αφορά τα έργα στον τομέα του πόσιμου νερού, τα οποία θεωρείται ότι παράγουν έσοδα, μόνον επιλέξιμες δαπάνες μπορούν να χρηματοδοτηθούν, μειωμένες κατά τα δυνητικά καθαρά έσοδα. Τα καθαρά έσοδα περιλαμβάνουν όχι μόνον τις ταμειακές εισροές αλλά και τις ταμειακές εκροές, όπως οι δαπάνες λειτουργίας (συμπεριλαμβανομένης της συντήρησης) και το κόστος αντικατάστασης της επένδυσης σε συγκεκριμένη περίοδο αναφοράς.

92

Συνολικά, τα κονδύλια που διατέθηκαν από το ΕΤΠΑ/ΤΣ για επενδύσεις στον τομέα του πόσιμου νερού στην ΕΕ των 13 ανέρχονταν σε περίπου 4 δισεκατομμύρια ευρώ κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, ενώ περίπου 3,4 δισεκατομμύρια ευρώ έχουν προγραμματιστεί για την περίοδο 2014-2020. Τα κονδύλια που διατέθηκαν από το ΕΤΠΑ/ΤΣ για επενδύσεις στον τομέα του πόσιμου νερού στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, τόσο για την περίοδο 2007-2013 όσο και για την περίοδο 2014-2020 ανέρχονται σε περίπου 3,7 δισεκατομμύρια ευρώ (πίνακας 5).

Πίνακας 5

Κονδύλια που διατέθηκαν από το ΕΤΠΑ/ΤΣ για έργα στον τομέα του πόσιμου νερού στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία

Ποσά σε εκατομμύρια ευρώ	2007-2013	2014-2020	Σύνολο
Βουλγαρία	166	145	311
Ουγγαρία	529	216	745
Ρουμανία	1 388	1 261	2 649
Σύνολο	2 083	1 622	3 705

93

Το 2014 η Βουλγαρία ενέκρινε τη στρατηγική της για την ύδρευση και την αποχέτευση για την περίοδο 2014-2023⁷⁵, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών ύδρευσης και την επίτευξη των περιβαλλοντικών προτύπων της ΕΕ. Σύμφωνα με το έγγραφο αυτό, οι επενδυτικές ανάγκες στον τομέα του πόσιμου νερού (άντληση, επεξεργασία, μεταφορά και διανομή) για την περίοδο 2014-2023 έχουν υπολογιστεί σε περίπου 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ (5,0 δισεκατομμύρια βουλγαρικά λεβ). Συγκριτικά, η χρηματοδότηση της ΕΕ για επενδύσεις στον τομέα του πόσιμου νερού στη Βουλγαρία για την περίοδο 2014-2020 ανέρχεται σε περίπου 145 εκατομμύρια ευρώ. Έτσι, στην περίπτωση της Βουλγαρίας, προκύπτει επενδυτικό κενό περίπου 1 600 εκατομμυρίων ευρώ⁷⁶ έως το 2020.

94

Στη Ρουμανία, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμόρφωση με τα πρότυπα ποιότητας και τις προθεσμίες της οδηγίας για το πόσιμο νερό, οι αρχές ενέκριναν το 2004 «σχέδιο υλοποίησης για την ποιότητα του νερού που προορίζεται για κατανάλωση από τον άνθρωπο», στο οποίο προσδιορίζονται οι απαιτούμενες ενέργειες για την παροχή πόσιμου νερού και οι σχετικές χρηματοδοτικές ανάγκες έως το τέλος του 2015, οι οποίες εκτιμώνται σε 5,6 δισεκατομμύρια ευρώ. Το ποσό αυτό αναθεωρήθηκε αργότερα, στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Μεγάλα έργα υποδομών» για την περίοδο 2014-2020, σε 5,8 δισεκατομμύρια ευρώ, επιπλέον των επενδύσεων που είχαν ήδη πραγματοποιηθεί κατά την περίοδο 2007-2013 (εισφορά της ΕΕ ύψους 1,38 δισεκατομμυρίων ευρώ). Συγκριτικά, οι πόροι της ΕΕ που διατέθηκαν για επενδύσεις στον τομέα του πόσιμου νερού στη Ρουμανία την περίοδο 2014-2020 ανέρχονται σε 1,26 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου. Έτσι, στην περίπτωση της Ρουμανίας προκύπτει επενδυτικό κενό ύψους περίπου 4 540 εκατομμυρίων ευρώ έως το 2020.

95

Τέλος, και στην Ουγγαρία θα χρειαστούν, αν και σε πολύ μικρότερη κλίμακα, πρόσθετοι εθνικοί ή άλλοι πόροι για την κάλυψη των αναγκών για τη βελτίωση της ποιότητας του νερού. Σύμφωνα με αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε το 2013, οι ανάγκες σε επενδύσεις για τη βελτίωση της ποιότητας του νερού στην Ουγγαρία έως το 2020 εκτιμήθηκαν μεταξύ 415 εκατομμυρίων και 460 εκατομμυρίων ευρώ (130 000 έως 140 000 εκατομμύρια HUF), ενώ τα κονδύλια της ΕΕ για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 ανέρχονται σε 216 εκατομμύρια ευρώ (67 634 εκατομμύρια HUF)⁷⁷. Έτσι, στην περίπτωση της Ουγγαρίας προκύπτει επενδυτικό κενό 244 εκατομμυρίων ευρώ έως το 2020.

Τα τέλη ύδρευσης δεν επαρκούν για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των έργων

96

Η οικονομική βιωσιμότητα των υπηρεσιών ύδρευσης διασφαλίζεται όταν τα έσοδα από την παροχή αυτών των υπηρεσιών είναι επαρκή για την κάλυψη των εξόδων λειτουργίας και συντήρησης, καθώς και του κεφαλαιακού κόστους, και παρέχουν, ως εκ τούτου, τη δυνατότητα ανανέωσης των επενδύσεων. Πρόκειται για την αρχή της κάλυψης του κόστους των υπηρεσιών.

97

Για αμφότερες τις περιόδους προγραμματισμού 2000-2006 και 2007-2013, οι κατευθυντήριες οδηγίες της Επιτροπής προτείνουν τα τιμολόγια ύδρευσης και αποχέτευσης να καλύπτουν τουλάχιστον τα έξοδα λειτουργίας και συντήρησης, καθώς και σημαντικό μέρος του κόστους απόσβεσης των στοιχείων ενεργητικού⁷⁸. Η απόσβεση μπορεί να θεωρηθεί ως προσεγγιστική μεταβλητή για τον υπολογισμό του κόστους που απαιτείται για την ανακαίνιση της υποδομής στο μέλλον.

98

Για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, η έγκριση των επιχειρησιακών προγραμμάτων υπόκειται σε εκ των προτέρων αιρεσιμότητα που αφορά την κάλυψη του κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών, στο πλαίσιο της οποίας οι διάφορες χρήσεις ύδατος πρέπει να συμβάλλουν στον κατάλληλο βαθμό στην κάλυψη του κόστους των υπηρεσιών ύδατος⁷⁹. Εντούτοις, εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών να ορίσουν σε τι συνίσταται η «κατάλληλη» συμβολή.

99

Στη Βουλγαρία, σύμφωνα με τη στρατηγική της για την περίοδο 2014-2023, οι λειτουργικές δαπάνες πολλών βουλγαρικών επιχειρήσεων ύδρευσης δεν καλύπτονται από τα έσοδα που προκύπτουν από την χρέωση των υπηρεσιών ύδρευσης, παρά τις αυξήσεις τιμών που έγιναν από το 2008 (τα τιμολόγια ύδρευσης αυξήθηκαν κατά 16 % από το 2008 έως το 2011, από 1,19 βουλγαρικά λεβ/m³ σε 1,38 βουλγαρικά λεβ/m³). Πράγματι, σύμφωνα με όλα τα σενάρια που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της στρατηγικής, τα μέσα συνδυασμένα τιμολόγια ύδρευσης και αποχέτευσης θα έπρεπε να διπλασιαστούν περίπου έως το 2024 σε σχέση με τα ισχύοντα το 2011, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της συμμόρφωσης και της βιωσιμότητας.

100

Η μη τήρηση της αρχής της κάλυψης του κόστους των υπηρεσιών συνεπάγεται σημαντικό κίνδυνο για τη βιωσιμότητα των υποδομών που συγχρηματοδοτούνται από την ΕΕ. Παραδείγματος χάριν, στη Βουλγαρία θα χρειάζονται κατά μέσο όρο περισσότερα από 400 εκατομμύρια ευρώ (800 εκατομμύρια βουλγαρικά λεβ) ετησίως, μόνο για τη διατήρηση του μήκους και της μέσης ηλικίας του δικτύου στην τρέχουσα κατάσταση. Ωστόσο, κατά την περίοδο 2007-2011 επενδύονταν κατά μέσο όρο ετησίως λιγότερα από 100 εκατομμύρια ευρώ (200 εκατομμύρια βουλγαρικά λεβ)⁸⁰.

101

Ταυτόχρονα, σε κοινωνικό επίπεδο, οι υπηρεσίες ύδρευσης πρέπει να είναι προσιτές για τους καταναλωτές. Στις κατευθυντήριες οδηγίες της Επιτροπής⁸¹ αναφέρεται ως συνήθως αποδεκτό ποσοστό προσιτότητας το 4 % του εισοδήματος των νοικοκυριών, δηλαδή ο συνολικός λογαριασμός νερού (πόσιμο νερό και λύματα) μπορεί να αντιστοιχεί στο 4 % του εισοδήματος ενός νοικοκυριού. Η νομοθεσία και των τριών κρατών μελών στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη λαμβάνει υπόψη την αρχή της προσιτότητας. Στη Βουλγαρία, η οικονομική προσιτότητα εξασφαλίζεται όταν το κόστος των υπηρεσιών ύδατος δεν υπερβαίνει το 2,5 % του μέσου μηνιαίου εισοδήματος ενός νοικοκυριού στη σχετική περιφέρεια⁸². Στη Ρουμανία, το συνιστώμενο γενικό επίπεδο οικονομικής προσιτότητας για την ύδρευση και την αποχέτευση αντιστοιχεί στο 3,5 % του μέσου μηνιαίου εισοδήματος των νοικοκυριών σε εθνικό επίπεδο (γίνεται διάκριση μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών)⁸³. Βάσει των πληροφοριών που περιέχονται στις αιτήσεις για τα έργα, τα τιμολόγια είχαν οριστεί στο 2 % - 2,5 % περίπου του καθαρού εισοδήματος ενός νοικοκυριού μέσου εισοδήματος. Τέλος, στην Ουγγαρία, μολονότι η αρχή της οικονομικής προσιτότητας αναφέρεται στη νομοθεσία⁸⁴, δεν έχει οριστεί συγκεκριμένος συντελεστής οικονομικής προσιτότητας.

102

Στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, τα τιμολόγια ύδρευσης καθορίζονται από την επιχείρηση ύδρευσης και εγκρίνονται από τη ρυθμιστική αρχή⁸⁵. Και στις δύο χώρες, η εθνική νομοθεσία προβλέπει ότι τα τιμολόγια πρέπει να καλύπτουν το κόστος παροχής της υπηρεσίας, να διασφαλίζουν την αποτελεσματική και ασφαλή λειτουργία, τη διατήρηση και την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, να αποθαρρύνουν την υπερβολική κατανάλωση και να ενθαρρύνουν τις επενδύσεις κεφαλαίου, να διασφαλίζουν την οικονομική αυτονομία της επιχείρησης και τη συνέχεια της υπηρεσίας⁸⁶.

103

Επιπλέον, στη Ρουμανία, οι επιχειρήσεις ύδρευσης που υλοποιούν έργα χρηματοδοτούμενα με κονδύλια της ΕΕ υποχρεούνται να δημιουργούν αποθεματικό για τη συντήρηση, την αντικατάσταση και την ανάπτυξη της υποδομής για το σύνολο της περιόδου της επένδυσης. Το αποθεματικό αυτό πρέπει να χρηματοδοτείται από τα έσοδα των υπηρεσιών ύδρευσης και, ως εκ τούτου, να λαμβάνεται υπόψη κατά τον καθορισμό των τιμολογίων⁸⁷. Ωστόσο, στις περιπτώσεις δύο εκ των τριών εξετασθέντων έργων δεν είχε ληφθεί υπόψη το αποθεματικό κατά τον καθορισμό των τιμολογίων. Σύμφωνα με την επιχείρηση που υλοποιούσε ένα από τα έργα που εξετάστηκαν (στη Călărași), η συμπερίληψη του εν λόγω αποθεματικού στη διάρθρωση των τελών θα συνεπαγόταν υπερβολικά υψηλές χρεώσεις για τους οικιακούς καταναλωτές. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνεται η συντήρηση στα πρότυπα, να μην είναι δυνατή η αντικατάσταση της εγκατάστασης μακροπρόθεσμα και να υπονομεύεται η βιωσιμότητα των υποδομών ύδρευσης.

104

Στην Ουγγαρία είναι υποχρεωτική η πλήρης κάλυψη του κόστους των υπηρεσιών και από το 2012 οι λεπτομερείς απαιτήσεις για τον καθορισμό των τιμολογίων σε εθνικό επίπεδο ορίζονται με διάταγμα του αρμόδιου υπουργού⁸⁸. Με την ίδια νομοθεσία ορίστηκε ότι τα τέλη του 2012 θα μπορούσαν να αυξηθούν σε σύγκριση με τα τέλη του 2011 μόνον κατά μέγιστο 4,2 %. Μεταγενέστερος νόμος του 2013⁸⁹ όρισε ότι οι τιμές θα πρέπει να μειωθούν κατά 10 % σε σύγκριση με τα τιμολόγια του 2012 από τον Ιούλιο του 2013. Έκτοτε, δεδομένου ότι δεν έχει ακόμη εγκριθεί διάταγμα για τον καθορισμό των τιμών, τα τέλη έχουν μείνει αμετάβλητα.

105

Για τα τρία εξετασθέντα έργα στην Ουγγαρία, οι τιμές που ίσχυαν το 2016 ήταν κατά μέσο όρο 15 % χαμηλότερες από αυτές που είχαν δηλωθεί στις αιτήσεις και είχαν χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση των έργων. Αυτό σημαίνει ότι η κάλυψη του κόστους μπορεί να μην επιτευχθεί και ότι, ως εκ τούτου, η συντήρηση μπορεί να μη γίνει σωστά, ενδέχεται δε τα αποθεματικά να μην επαρκούν για την αντικατάσταση του εξοπλισμού μακροπρόθεσμα και, συνεπώς, για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των υποδομών ύδρευσης.

106

Σε παλαιότερες εκθέσεις μας έχουν ήδη επισημανθεί σχετικά ζητήματα όσον αφορά τον κίνδυνο μη επάρκειας των παραγόμενων εσόδων για να εξασφαλιστούν η λειτουργία και η συντήρηση των υποδομών που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ⁹⁰.

Συμπεράσματα και συστάσεις

107

Συνολικά, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η πρόσβαση των πολιτών σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας και η παροχή του βελτιώθηκαν στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στις σημαντικές επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια από το ΕΤΠΑ και το ΤΣ. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη περιοχές που υδροδοτούνται από το δημόσιο δίκτυο διανομής, στις οποίες το νερό δεν συμμορφώνεται πλήρως με τα πρότυπα της ΕΕ που ορίζονται στην οδηγία για το πόσιμο νερό του 1998. Επιπλέον, απαιτούνται και θα απαιτηθούν στο μέλλον σημαντικές περαιτέρω εθνικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις προκειμένου να διασφαλιστεί η πρόσβαση όλων των πολιτών σε καλής ποιότητας νερό στα εν λόγω κράτη μέλη και να εξασφαλιστεί η δυνατότητα συντήρησης των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ επενδύσεων σε εγκαταστάσεις υδροδότησης.

Η οδηγία για το πόσιμο νερό του 1998 είχε ως επί το πλείστον εφαρμοστεί μέχρι το τέλος του 2016

108

Η Επιτροπή παρακολουθεί στενά τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό και, όποτε χρειάστηκε, κίνησε διαδικασίες επί παραβάσει και στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη. Στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία παραχωρήθηκε κατά τον χρόνο της προσχώρησής τους στην ΕΕ ένα σύνολο παρεκκλίσεων, ενώ συμπληρωματικές παρεκκλίσεις εφαρμόστηκαν από τα εν λόγω κράτη μέλη σε μεταγενέστερο στάδιο. Τα κράτη μέλη πρέπει να ενημερώνουν αμέσως την Επιτροπή για τις παρεκκλίσεις αυτές, σε κάθε περίπτωση όταν αφορούν μεγάλες ζώνες παροχής νερού (μεγάλες ΖΠΝ) και μόνο από τη δεύτερη παρέκκλιση και έπειτα στις περιπτώσεις που αφορούν μικρές ζώνες παροχής νερού (μικρές ΖΠΝ). Το 2016 η εθνική νομοθεσία και στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη συμμορφωνόταν με τις απαιτήσεις της οδηγίας για το πόσιμο νερό. Παρ’ όλα αυτά, και παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα του νερού και στα τρία αυτά κράτη μέλη τα τελευταία έτη, ορισμένοι πολίτες εξακολουθούν να καταναλώνουν πόσιμο νερό που δεν πληροί όλα τα πρότυπα ποιότητας της ΕΕ (βλέπε σημεία 31 έως 41).

109

Οι εκθέσεις των κρατών μελών σχετικά με την ποιότητα του νερού που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση, οι οποίες δημοσιεύονται κάθε τρία έτη, είναι το κύριο μέσο που χρησιμοποιεί η Επιτροπή για να εντοπίζει περιπτώσεις μη συμμόρφωσης με τις παραμετρικές τιμές που ορίζονται στην οδηγία για το πόσιμο νερό. Εντοπίσαμε ορισμένες ελλείψεις στις ισχύουσες ρυθμίσεις παρακολούθησης. Πρώτον, τα κράτη μέλη υποβάλλουν με καθυστέρηση στον ΕΟΠ τα στοιχεία βάσει των οποίων η Επιτροπή αξιολογεί την εφαρμογή της οδηγίας για το πόσιμο νερό. Παραδείγματος χάριν, η Ουγγαρία διαβίβασε τα στοιχεία της για την περίοδο αναφοράς 2011-2013 μόλις τον Απρίλιο του 2016, δηλαδή περισσότερο από ένα έτος μετά τη λήξη της προθεσμίας. Δεύτερον, ο ΕΟΠ (που ελέγχει την παρακολούθηση της συμμόρφωσης εξ ονόματος της Επιτροπής) δεν εντόπισε ανακολουθίες στα στοιχεία που υπέβαλαν τα κράτη μέλη για την περίοδο 2011-2013. Τρίτον, και στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, διαπιστώσαμε ότι δεν είχαν αποτελέσει αντικείμενο παρακολούθησης όλες οι παράμετροι που προβλέπει η οδηγία για το πόσιμο νερό, χωρίς να προβάλλεται κάποια αιτιολογία ή επεξήγηση για μια τέτοια ενδεχόμενη εξαίρεση. Αυτό επιβεβαιώθηκε επίσης για ορισμένα από τα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ τα οποία εξετάστηκαν, στα οποία διαπιστώσαμε ότι η παρακολούθηση δεν διενεργείτο σύμφωνα με την οδηγία για το πόσιμο νερό και ότι ελέγχονταν λιγότερες παράμετροι από τις προβλεπόμενες στην οδηγία. Τέλος, σύμφωνα με την οδηγία για το πόσιμο νερό, η υποβολή στοιχείων για τις μικρές ΖΠΝ δεν είναι υποχρεωτική. Η Επιτροπή δεν διαθέτει εξουσίες διεξαγωγής ερευνών και δεν μπορεί να ελέγξει κατά πόσον η παρακολούθηση πραγματοποιείται κατά τον τρόπο που αναφέρεται στις εκθέσεις. Γίνεται δεκτό ότι τα κράτη μέλη τής υποβάλλουν καλόπιστα τα σχετικά στοιχεία, βάσει της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας (βλέπε σημεία 42 έως 56).

110

Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για να διασφαλίσουν την πρόσβαση των καταναλωτών σε κατάλληλες και επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του νερού που προορίζεται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, διαπιστώσαμε ότι η απαίτηση αυτή είχε μεταφερθεί ορθά στην εθνική νομοθεσία, αλλά ότι οι πρακτικές για τη διάθεση των εν λόγω πληροφοριών στους καταναλωτές διαφέρουν σημαντικά και, κατά κανόνα, δεν παρέχονται συστηματικά στους πολίτες επικαιροποιημένες πληροφορίες για την ποιότητα του νερού. Επιπλέον, δεν υπάρχει επί του παρόντος καθοδήγηση από πλευράς της Επιτροπής όσον αφορά το ζήτημα αυτό (βλέπε σημεία 57 έως 59).

111

Η αναθεώρηση της οδηγίας για το πόσιμο νερό έχει συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2017, προκειμένου να αντιμετωπιστεί σειρά αδυναμιών που έχει εντοπίσει η Επιτροπή βάσει των εκθέσεων των κρατών μελών και επιστημονικών γνωμοδοτήσεων (βλέπε σημεία 60 έως 67).

Σύσταση 1

Η Επιτροπή πρέπει να παρακολουθεί τη συνέχεια που δίνεται όταν διαπιστώνονται ελλείψεις στην παρακολούθηση από πλευράς των κρατών μελών βάσει των υφιστάμενων εκθέσεων και να μεριμνά για την εφαρμογή των απαιτήσεων της οδηγίας για το πόσιμο νερό στον τομέα αυτό.

Προθεσμία υλοποίησης: έως το τέλος του 2018 (οπότε λήγει η τρέχουσα περίοδος αναφοράς).

Σύσταση 2

Η Επιτροπή, στο πλαίσιο της εν εξελίξει αναθεώρησης της οδηγίας για το πόσιμο νερό, πρέπει να αντιμετωπίσει κατά τρόπο αναλογικό τα εξής ζητήματα:

1. τη βελτίωση της ενημέρωσης της Επιτροπής από τα κράτη μέλη σχετικά με παρεκκλίσεις όσον αφορά μικρές ζώνες παροχής νερού,
2. την επέκταση των απαιτήσεων υποβολής στοιχείων στις μικρές ζώνες παροχής νερού,
3. την τακτική υποβολή στοιχείων προκειμένου να διασφαλίζεται ότι συλλέγονται επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με τη συμμόρφωση με την οδηγία για το πόσιμο νερό από τα κράτη μέλη. Η Επιτροπή πρέπει να εξετάσει επιλογές όπως η χρήση εναλλακτικών εργαλείων ΤΠ (π.χ. συλλογή δεδομένων από τις εθνικές διοικήσεις), προκειμένου να διευκολυνθεί και να επιταχυνθεί η διαδικασία υποβολής στοιχείων και να διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα επικαιροποιημένων πληροφοριών,
4. τη βελτίωση των απαιτήσεων για την παροχή κατάλληλων και επικαιροποιημένων πληροφοριών σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης·στους καταναλωτές.

Προθεσμία υλοποίησης: έως το τέλος του 2017.

Όλα τα εξετασθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ συνέβαλαν στη βελτίωση του πόσιμου νερού στις οικείες περιοχές, αλλά οι απώλειες νερού εξακολουθούν να αποτελούν σύνηθες πρόβλημα

112

Συνολικά, τα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ που εξετάσαμε πέτυχαν τους κύριους στόχους τους, οι οποίοι αφορούσαν τη βελτίωση της ποιότητας του νερού και της πρόσβασης σε πόσιμο νερό ή τη μείωση των απωλειών, όπως ορίζονται στις συμφωνίες επιχορήγησης ή στις αιτήσεις έργων. Όλα τα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ που εξετάστηκαν, πλην ενός, είχαν υλοποιηθεί κατά τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο για την κάλυψη των προσδιορισθεισών αναγκών. Επιπλέον, τα ολοκληρωθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ που εξετάστηκαν πέτυχαν τους περισσότερους στόχους τους, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις με καθυστέρηση (ιδίως στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία). Υπερβάσεις κόστους σε σχέση με τον αρχικό προϋπολογισμό σημειώθηκαν σε δύο από τα τρία έργα που εξετάστηκαν στην Ουγγαρία (βλέπε σημεία 73 έως 81).

113

Το 2012 το μέσο ποσοστό απωλειών νερού στην Ουγγαρία ήταν περίπου 24 %, στη Ρουμανία περίπου 40 % και στη Βουλγαρία υπερέβαινε το 60 %. Συγκριτικά, ο μέσος όρος της ΕΕ είναι περίπου 34 %. Εν τω μεταξύ, και στα τρία κράτη μέλη, οι απώλειες νερού αυξήθηκαν μεταξύ του 2005 (ή του 2007 για τη Ρουμανία) και του 2013. Η αύξηση στις γνωστοποιούμενες απώλειες νερού, ιδίως στη Ρουμανία, συνδέεται με τη βελτίωση των συστημάτων μέτρησης, χάρη στα οποία κατέστη ακριβέστερη η μέτρηση των διαρροών. Για τη Βουλγαρία, η ανάγκη βελτίωσης της διαχείρισης του νερού τονίζεται επίσης από το 2012 στις ανά χώρα συστάσεις του Συμβουλίου. Όσον αφορά τα εννέα εξετασθέντα έργα του ΕΤΠΑ/ΤΣ, όλα πλην ενός πέτυχαν μείωση των απωλειών νερού. Σύμφωνα, ωστόσο, με πιο πρόσφατες πληροφορίες, οι απώλειες νερού μειώθηκαν και στο εν λόγω έργο μετά την ολοκλήρωσή του. Γενικά, οι απώλειες νερού, ιδίως στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, παραμένουν σε υψηλό επίπεδο και αυτό έχει αντίκτυπο στη συνολική αποδοτικότητα του συστήματος ύδρευσης, ενώ αυξάνει το κόστος τόσο για τους καταναλωτές όσο και για την κοινωνία συνολικά. Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013, μόνον η Ουγγαρία χρησιμοποιούσε τη σχεδιαζόμενη μείωση των απωλειών νερού ως κριτήριο επιλογής έργων προς χρηματοδότηση από την ΕΕ (βλέπε σημεία 82 έως 88).

Σύσταση 3

Τα κράτη μέλη πρέπει να επιβάλλουν για όλα τα έργα υποδομών ύδρευσης την απαίτηση ένα από τα κριτήρια επιλογής να είναι ο σχεδιασμός για την επίτευξη ορισμένου επιπέδου μείωσης των απωλειών νερού, ο οποίος να καθιστά δυνατή την επίτευξη των εθνικών στόχων.

Προθεσμία υλοποίησης: έως το τέλος του 2017.

Σύσταση 4

Η Επιτροπή πρέπει να στηρίξει τα κράτη μέλη στην προώθηση δράσεων που αποσκοπούν στη μείωση των απωλειών νερού. Αυτό θα μπορούσε, παραδείγματος χάριν, να επιτευχθεί μέσω της συμπερίληψης της μείωσης των απωλειών νερού στο πεδίο που καλύπτει η χρηματοδότηση της ΕΕ στον τομέα των υποδομών ύδρευσης, ή μέσω της ενίσχυσης της διαφάνειας όσον αφορά τις απώλειες νερού.

Προθεσμία υλοποίησης: η επόμενη περίοδος προγραμματισμού.

Απαιτούνται σημαντικά κονδύλια, επιπλέον της συγχρηματοδότησης της ΕΕ, προκειμένου να εξασφαλιστεί τόσο η πρόσβαση σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας όσο και η επαρκής συντήρηση των χρηματοδοτηθεισών από την ΕΕ επενδύσεων

114

Επαρκείς εθνικοί δημόσιοι και ιδιωτικοί πόροι πρέπει να είναι διαθέσιμοι για τη διασφάλιση ικανοποιητικού επιπέδου επενδύσεων σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα και τη συντήρηση των υποδομών που κατασκευάστηκαν με χρηματοδότηση της ΕΕ. Η χρηματοδοτική στήριξη από τον προϋπολογισμό της ΕΕ δεν πρέπει να υποκαθιστά τις δημόσιες δαπάνες των κρατών μελών. Τα κονδύλια που διατέθηκαν από το ΕΤΠΑ/ΤΣ για έργα στον τομέα του πόσιμου νερού στα τρία κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, τόσο για την περίοδο 2007-2013 όσο και για την περίοδο 2014-2020, ανέρχονται σε περίπου 3,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι, σε γενικές γραμμές, τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη θα πρέπει να επενδύσουν περισσότερα από 6 δισεκατομμύρια ευρώ για να καλύψουν τις εκτιμώμενες ανάγκες τους έως το τέλος του 2020. Πιθανό είναι επομένως να μην πραγματοποιηθούν όλες οι αναγκαίες επενδύσεις σε εγκαταστάσεις ύδρευσης, ιδίως στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία (βλέπε σημεία 90 έως 95).

115

Η οικονομική βιωσιμότητα των υπηρεσιών ύδρευσης διασφαλίζεται μόνον όταν τα έσοδα από την παροχή αυτών των υπηρεσιών είναι επαρκή για την κάλυψη των εξόδων λειτουργίας και συντήρησης, καθώς και του κεφαλαιακού κόστους, και παρέχουν, ως εκ τούτου, τη δυνατότητα ανανέωσης των επενδύσεων. Πρόκειται για την αρχή της κάλυψης του κόστους των υπηρεσιών. Ταυτόχρονα, σε κοινωνικό επίπεδο, οι υπηρεσίες ύδρευσης πρέπει να είναι προσιτές στους καταναλωτές. Για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, η τήρηση της αρχής της κάλυψης του κόστους κατέστη υποχρεωτική, καθόσον επιβλήθηκε η εκπλήρωση μιας εκ των προτέρων αιρεσιμότητας. Αυτό σημαίνει ότι η έγκριση των επιχειρησιακών προγραμμάτων για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020 εξαρτάται από την κατάλληλη συμβολή των διαφόρων χρήσεων ύδατος στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών ύδατος. Εντούτοις, εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών να ορίσουν σε τι συνίσταται η «κατάλληλη» συμβολή. Συνολικά, το επίπεδο των τελών δεν πρόκειται να είναι επαρκές σε κανένα από τα τρία κράτη μέλη για να καλύψει το κόστος λειτουργίας και συντήρησης των εγκαταστάσεων ύδρευσης (βλέπε σημεία 96 έως 106).

Σύσταση 5

Τα κράτη μέλη οφείλουν:

1. να μεριμνούν ώστε τα τιμολόγια ύδρευσης να εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα των υποδομών ύδρευσης, συμπεριλαμβανομένων της συντήρησης και της ανανέωσής της·
2. να εξετάζουν, εφόσον κρίνεται αναγκαίο, το ενδεχόμενο οικονομικής ή άλλης στήριξης των νοικοκυριών εκείνων για τα οποία το κόστος των υπηρεσιών ύδατος υπερβαίνει τις οικονομικές δυνατότητές τους, διασφαλίζοντας παράλληλα την πλήρη κάλυψη του κόστους στο πλαίσιο της τιμολογιακής πολιτικής.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: πάραυτα.

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα II, του οποίου προεδρεύει η Iliana IVANOVA, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 5ης Ιουλίου 2017.

Συντομογραφίες και γλωσσάριο

Διαχειριστική αρχή: Εθνική, περιφερειακή ή τοπική δημόσια αρχή (ή άλλος δημόσιος ή ιδιωτικός φορέας) που ορίζεται από το κράτος μέλος για τη διαχείριση επιχειρησιακού προγράμματος. Στα καθήκοντά της συγκαταλέγονται η επιλογή των προς χρηματοδότηση έργων, η παρακολούθηση της υλοποίησής τους και η υποβολή στοιχείων στην Επιτροπή σχετικά με διάφορες οικονομικές πτυχές και με τα επιτευχθέντα αποτελέσματα. Είναι επίσης ο φορέας που επιβάλλει δημοσιονομικές διορθώσεις σε δικαιούχους κατόπιν ελέγχων που διενεργούνται από την Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) ή από αρμόδια αρχή του οικείου κράτους μέλους.

Δοκιμαστική παρακολούθηση: Σκοπός της δοκιμαστικής παρακολούθησης είναι να διαπιστώνεται κατά πόσον το νερό που διατίθεται για ανθρώπινη κατανάλωση τηρεί τις σχετικές παραμετρικές τιμές που ορίζονται στην οδηγία για το πόσιμο νερό. Παρέχει, σε τακτική βάση, στοιχεία σχετικά με την οργανοληπτική (ήτοι το χρώμα, την οσμή και την υφή μιας ουσίας) και τη μικροβιολογική ποιότητα του νερού που διατίθεται για ανθρώπινη κατανάλωση, καθώς και σχετικά με την αποτελεσματικότητα της επεξεργασίας του πόσιμου νερού (ιδίως της απολύμανσης) εφόσον γίνεται. Ορισμένες μόνον από τις παραμέτρους που απαριθμούνται στην οδηγία για το πόσιμο νερό πρέπει να περιλαμβάνονται στη δοκιμαστική παρακολούθηση.

ΕΕ των 13: Ο όρος «ΕΕ των 13» αναφέρεται στα κράτη μέλη που προσχώρησαν στην ΕΕ το 2014 και αργότερα. Πρόκειται για τα εξής κράτη μέλη: Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Εσθονία, Κροατία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Μάλτα, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία.

Ειδικές ανά χώρα συστάσεις (ΕΧΣ): Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις (ΕΧΣ) είναι συστάσεις σχετικά με διαρθρωτικές προκλήσεις που ενδείκνυται να αντιμετωπιστούν με πολυετείς επενδύσεις που εμπίπτουν άμεσα στο πεδίο εφαρμογής των ΕΔΕΤ, όπως διατυπώνονται στους ειδικούς κανονισμούς για κάθε Ταμείο. Εγκρίνονται από την Επιτροπή σύμφωνα με τα άρθρα 121, παράγραφος 2, και 148, παράγραφος 4, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).

Εκ των προτέρων αιρεσιμότητες: Πρόκειται για προϋποθέσεις, οι οποίες βασίζονται σε προκαθορισμένα κριτήρια που προβλέπονται σε συμφωνίες εταιρικής σχέσης και θεωρούνται προαπαιτούμενα για την αποτελεσματική και αποδοτική χρήση της στήριξης της Ένωσης που καλύπτεται από τις συμφωνίες αυτές. Κατά την κατάρτιση ΕΠ στο πλαίσιο του ΕΤΠΑ, του ΤΣ και του ΕΚΤ για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, τα κράτη μέλη πρέπει να αξιολογούν κατά πόσον πληρούνται οι εν λόγω προϋποθέσεις. Σε περίπτωση μη πλήρωσής τους, πρέπει να καταρτίζονται σχέδια δράσης που να διασφαλίζουν τη συμμόρφωση με αυτές έως τις 31 Δεκεμβρίου 2016.

Ελεγκτική παρακολούθηση: Σκοπός της ελεγκτικής παρακολούθησης είναι να παρέχονται τα στοιχεία που απαιτούνται για να διαπιστωθεί κατά πόσον τηρούνται όλες οι παραμετρικές τιμές της οδηγίας για το πόσιμο νερό. Όλες οι παράμετροι που καθορίζονται σύμφωνα με το παράρτημα Ι της οδηγίας για το πόσιμο νερό, υπόκεινται σε ελεγκτική παρακολούθηση.

Ενδεικτική παράμετρος: Πρόκειται για ένα μείγμα μικροβιολογικών, χημικών και ραδιολογικών παραμέτρων που παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες επεξεργασίας και την οργανοληπτική ποιότητα του πόσιμου νερού.

Επιχειρησιακό πρόγραμμα (ΕΠ): Στο ΕΠ καθορίζονται οι προτεραιότητες και οι συγκεκριμένοι στόχοι ενός κράτους μέλους και προσδιορίζεται ο τρόπος με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν οι χρηματοδοτικοί πόροι (συγχρηματοδότηση από την ΕΕ και από εθνικές δημόσιες και ιδιωτικές πηγές) σε συγκεκριμένο διάστημα (επί του παρόντος 7ετία) για τη χρηματοδότηση έργων. Τα έργα που υπάγονται σε ένα ΕΠ πρέπει να συμβάλλουν στην επίτευξη μιας σειράς στόχων. Η χρηματοδότηση του ΕΠ μπορεί να προέρχεται από το ΕΤΠΑ, το ΤΣ ή/και το ΕΚΤ. Το ΕΠ καταρτίζεται από το κράτος μέλος και, προτού εκτελεστεί οποιαδήποτε πράξη πληρωμής από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, πρέπει να εγκριθεί από την Επιτροπή. Η τροποποίηση των ΕΠ είναι δυνατή μόνο κατά τη διάρκεια της περιόδου προγραμματισμού και εφόσον συμφωνήσουν αμφότερα τα μέρη.

Ευρωπαϊκό δίκτυο πληροφοριών και παρατηρήσεων σχετικά με το περιβάλλον (Eionet): Το Eionet είναι ένα δίκτυο σύμπραξης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) και των μελών του, αφενός, και των συνεργαζόμενων χωρών, αφετέρου. Αποτελείται από τον ΕΟΠ, έξι ευρωπαϊκά θεματικά κέντρα (ETC) και ένα δίκτυο περίπου 1 000 εμπειρογνωμόνων από 39 χώρες, από περισσότερους από 300 εθνικούς φορείς που χειρίζονται περιβαλλοντικές πληροφορίες. Μέσω του Eionet, ο ΕΟΠ συντονίζει την παροχή περιβαλλοντικών δεδομένων από τις επιμέρους χώρες.

Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ): Σκοπός του είναι η ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την άρση των κύριων περιφερειακών ανισορροπιών, μέσω της παροχής οικονομικής στήριξης για τη δημιουργία υποδομών και παραγωγικών επενδύσεων με σκοπό τη δημιουργία θέσεων εργασίας, ιδίως για τις επιχειρήσεις.

Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ): Ο ΕΟΠ είναι οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρέχει ενημέρωση για το περιβάλλον κατά τρόπο ανεξάρτητο σε όσους συμμετέχουν στην ανάπτυξη, την έγκριση, την εφαρμογή και την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής πολιτικής, καθώς και στο ευρύ κοινό. Ο ΕΟΠ συγκεντρώνει στοιχεία και καταρτίζει αξιολογήσεις για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που σχετίζονται με το περιβάλλον.

Ζώνη παροχής νερού (ΖΠΝ): Ως ζώνη παροχής νερού νοείται μια γεωγραφικά καθορισμένη περιοχή στην οποία το νερό ανθρώπινης κατανάλωσης εισέρχεται από μία ή περισσότερες πηγές και στην οποία η ποιότητα του νερού μπορεί να θεωρηθεί ως περίπου ομοιόμορφη.

Κοινή βοήθεια για την υποστήριξη των έργων στις ευρωπαϊκές περιφέρειες (JASPERS): Η JASPERS είναι εταιρική σχέση τεχνικής συνδρομής μεταξύ τριών εταίρων (της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης). Παρέχει ανεξάρτητες συμβουλές προς τις δικαιούχους χώρες στο πλαίσιο της προετοιμασίας μεγάλων έργων υψηλής ποιότητας προς συγχρηματοδότηση από δύο διαρθρωτικά και επενδυτικά Ταμεία της ΕΕ (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ταμείο Συνοχής).

Μεγάλες ζώνες παροχής νερού (μεγάλες ΖΠΝ): Μεγάλες ζώνες παροχής νερού είναι εκείνες που παρέχουν περισσότερα από 1 000 m³ πόσιμου νερού ημερησίως κατά μέσο όρο ή εξυπηρετούν περισσότερα από 5 000 άτομα.

Μεγάλο έργο: Έργο το οποίο περιλαμβάνει σύνολο εργασιών που δεν μπορούν να διαχωριστούν από οικονομική άποψη, εκπληρώνει συγκεκριμένη λειτουργία τεχνικής φύσης και αποσκοπεί στην επίτευξη σαφώς προσδιορισμένων στόχων, και του οποίου το συνολικό κόστος που λαμβάνεται υπόψη για τον καθορισμό του ύψους της συμμετοχής των Ταμείων υπερβαίνει τα 50 εκατομμύρια ευρώ. Πρόκειται κατά κανόνα για έργο υποδομής μεγάλης κλίμακας στους τομείς των μεταφορών και του περιβάλλοντος ή σε άλλους τομείς, όπως αυτοί του πολιτισμού, της εκπαίδευσης, της ενέργειας ή των ΤΠΕ. Απαιτείται έγκριση της Επιτροπής σε επίπεδο συνολικού έργου. Για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, το κατώτατο όριο αυξήθηκε στα 75 εκατομμύρια ευρώ στην περίπτωση πράξεων που συνεισφέρουν στην εκπλήρωση του θεματικού στόχου του σημείου 7) της πρώτης παραγράφου του άρθρο 9 - «Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και εξάλειψη των σημείων συμφόρησης στις υποδομές των βασικών δικτύων».

Μικρή ζώνη παροχής νερού (μικρή ΖΠΝ): Μικρές ζώνες παροχής νερού είναι εκείνες που παρέχουν λιγότερα από 1 000 m³ πόσιμου νερού ημερησίως κατά μέσο όρο ή εξυπηρετούν λιγότερα από 5 000 άτομα.

Νερό που δεν αποφέρει έσοδα: Πρόκειται κυρίως για το νερό που διαρρέει από το σύστημα πριν φτάσει στον τελικό καταναλωτή (τεχνικές ή φυσικές απώλειες) και για το νερό που καταναλώνεται χωρίς να χρεώνεται, παραδείγματος χάριν λόγω παράνομων συνδέσεων ή εσφαλμένης μέτρησης της κατανάλωσης (εμπορικές ή φαινόμενες απώλειες). Η πρώτη περίπτωση οδηγεί σε αδικαιολόγητη αύξηση του κόστους παραγωγής (επειδή πρέπει να παρέχεται μεγαλύτερη ποσότητα νερού από την αναγκαία) και η δεύτερη συνεπάγεται διαφυγόντα έσοδα. Η εκτίμηση της ποσότητας του νερού που δεν αποφέρει έσοδα βασίζεται στον προσδιορισμό του ισοζυγίου εισροών νερού στο σύστημα και εκροών από αυτό. Για λόγους απλούστευσης, στην παρούσα έκθεση θα χρησιμοποιείται ο όρος «απώλειες νερού» αντί του όρου «νερό που δεν αποφέρει έσοδα».

Οδηγία για το πόσιμο νερό: Οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμβουλίου, της 3ης Νοεμβρίου 1998, σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης (ΕΕ L 330 της 5.12.1998, σ. 32).

Περίοδος προγραμματισμού: Το πολυετές πλαίσιο εντός του οποίου σχεδιάζονται και υλοποιούνται οι δαπάνες των ΕΤΠΑ, ΕΚΤ και ΤΣ.

Πρόγραμμα ελέγχου της καταλληλότητας και της αποτελεσματικότητας της νομοθεσίας (Regulatory Fitness and Performance Programme, REFIT): Στο πλαίσιο του REFIT, η Επιτροπή επανεξετάζει το σύνολο της ενωσιακής νομοθεσίας σε συνεχή και συστηματική βάση με σκοπό να εντοπιστούν επιβαρύνσεις, ασυνέπειες και αναποτελεσματικά μέτρα και να προσδιοριστούν διορθωτικές ενέργειες.

Πρωτοβουλία πολιτών: Μια πρωτοβουλία ευρωπαίων πολιτών αποτελεί πρόσκληση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να νομοθετήσει σε τομείς που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της ΕΕ. Μια πρωτοβουλία πολιτών πρέπει να υποστηρίζεται από τουλάχιστον ένα εκατομμύριο πολίτες της ΕΕ, προερχόμενους από τουλάχιστον επτά από τα 28 κράτη μέλη. Ένας ελάχιστος αριθμός υπογραφόντων απαιτείται για καθένα από αυτά τα επτά κράτη μέλη. Οι κανόνες και οι διαδικασίες που διέπουν την πρωτοβουλία πολιτών καθορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 211/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Φεβρουαρίου 2011, σχετικά με την πρωτοβουλία πολιτών (ΕΕ L 65 της 11.3.2011, σ. 1).

ΣΛΕΕ: Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στρατηγική «Ευρώπη 2020»: Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» είναι η δεκαετής στρατηγική της ΕΕ για την απασχόληση και την ανάπτυξη. Δρομολογήθηκε το 2010 με σκοπό τη δημιουργία των συνθηκών για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Περιλαμβάνει πέντε πρωταρχικούς στόχους που αφορούν την απασχόληση, την έρευνα και την ανάπτυξη, το κλίμα και την ενέργεια, την εκπαίδευση, την κοινωνική ένταξη και τη μείωση της φτώχειας. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 17ης Ιουνίου 2010, Συμπεράσματα σε συνέχεια της ανακοίνωσης της Επιτροπής COM(2010) 2020 τελικό, της 3ης Μαρτίου 2010, με τίτλο «Ευρώπη 2020 – Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη».

Σχεδιασμός ασφάλειας για το πόσιμο νερό (Drinking water safety planning, DWSP): Η έννοια του DWSP πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) το 2004. Συνίσταται σε μια συνολική εκτίμηση του κινδύνου και σε μια προσέγγιση της διαχείρισης του κινδύνου που περιλαμβάνει όλα τα στάδια της υδροδότησης, από τη συλλογή έως την κατανάλωση. Επιχειρήσεις ύδρευσης και αρχές δημόσιας υγείας θα πρέπει κατά προτίμηση να αναπτύσσουν τέτοιο σχεδιασμό για κάθε επιμέρους ζώνη παροχής πόσιμου νερού.

Ταμείο Συνοχής (ΤΣ): Σκοπός του είναι η ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της χρηματοδότησης έργων στους τομείς του περιβάλλοντος και των μεταφορών σε κράτη μέλη με κατά κεφαλήν ΑΕE χαμηλότερο του 90 % του μέσου όρου της ΕΕ.

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων που αυτό διενεργεί επί των πολιτικών και προγραμμάτων της ΕΕ ή επί διαχειριστικών θεμάτων που αφορούν συγκεκριμένους τομείς του προϋπολογισμού. Το ΕΕΣ επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

Ο εν προκειμένω έλεγχος επιδόσεων διενεργήθηκε από το Τμήμα Ελέγχου II, του οποίου προεδρεύει η Iliana Ivanova, Μέλος του ΕΕΣ, και το οποίο ειδικεύεται στους τομείς δαπανών που αφορούν τις επενδύσεις υπέρ της συνοχής, της ανάπτυξης και της κοινωνικής ένταξης. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν ο George Pufan, Μέλος του ΕΕΣ, συνεπικουρούμενος από τον Patrick Weldon, προϊστάμενο του ιδιαίτερου γραφείου του και τον Mircea Radulescu, σύμβουλο στο ιδιαίτερο γραφείο του, τους Alain Vansilliette και Myriam Cazzaniga, ανώτερα διοικητικά στελέχη, τον Paolo Pesce, υπεύθυνο έργου, τους Zuzana Gullova, Zhivka Kalaydzhieva, Attila Horvay-Kovács και Ana Popescu, ελεγκτές.

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (http://europa.eu).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2017

PDF	ISBN 978-92-872-7917-0	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/42004	QJ-AB-17-012-EL-N
HTML	ISBN 978-92-872-7936-1	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/386459	QJ-AB-17-012-EL-Q

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2017

Για οποιαδήποτε χρήση ή αναπαραγωγή φωτογραφιών ή άλλου υλικού που δεν αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητηθεί άδεια απευθείας από τους δικαιούχους των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

ΠΩΣ ΘΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΙΤΕ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ

Δωρεάν εκδόσεις:

• ένα αντίτυπο:
  • από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu).
• περισσότερα από ένα αντίτυπα ή αφίσες/χάρτες:
  • από τις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://ec.europa.eu/represent_el.htm),
  • από τα γραφεία εκπροσώπησης στις εκτός ΕΕ χώρες (http://eeas.europa.eu/delegations/index_el.htm),
  • επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct (http://europa.eu/europedirect/index_el.htm) ή
  • καλώντας τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (δωρεάν τηλεφωνικός αριθμός από όλη την Ένωση) (*).

(*) Οι πληροφορίες παρέχονται δωρεάν, και οι κλήσεις είναι γενικώς δωρεάν (ενδέχεται όμως κάποιες κλήσεις που πραγματοποιούνται μέσω ορισμένων τηλεπικοινωνιακών φορέων ή από τηλεφωνικούς θαλάμους ή ξενοδοχεία να χρεώνονται).

Εκδόσεις επί πληρωμή:

• από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu).